THE NOT-SO ABCs OF HEADHUNTING

Headhunters are in it for the money. They are overpaid recruiters who don’t care about the candidates they’ve placed. They are a glorified group of modern day slave traders armed with corporate buzz words they don’t even understand.

Familiar? It shouldn’t be. But it should be alarming that, unfortunately, clients and candidates think of some of us this way. One rotten tomato spoils the whole bunch, let me tell you. I haven’t been in the business long enough to see how much has changed since it was first done. But I could deduce as much as you do, and here’s my two cents. The influx of information and engagements has delegated us as automatons whether we like it or not. We see a pipeline of pending jobs, what’s next? We call people, endorse to clients, and wait. Waiting for judgment day, for the almighty job offer to come, and have our candidates sign on the dotted line. But, then again, is it that simple? What happens in between?

In my almost six years in recruitment, I have abided by three simple rules: Prepare, Proceed, and Politeness.

Prepare. Know your clients. What do they do? They’re not simply cash cows we’d milk! Don’t go barging in, prospecting for new clients to service, brandishing your firm’s name to drift onto the laps of approving officers to sign your proposal. Know their business! Never speculate about what they do because their company’s name sounds like something you’ve heard before. Research! With multi-faceted means to gather pieces of information, what would keep us from knowing? Only ourselves, I tell you. After knowing about the company, are we prepared to meet head on with what their requirements are? If we’re not, we’re majorly screwed and dipped in God knows where! Excuses should not matter on why were not able to send candidates. I know I’m guilty of that from time-to-time. But, it should be farthest from our minds and vocabulary. We can do it! A hefty check year-end for a job well done, how’s that sound? A good thing about what we’re doing, we’re segmented into specializations. The assumption is industry expertise. How much of an expert are you if you start learning only when a job order comes. Mind you, it will only be worth too much that it doesn’t even matter. Be your clients’ partners. They’re need is as pressing as yours. What if we turned the table? You’re in this together.

Proceed.  So, you got a new client? A new headache perhaps? Challenge anybody? What do you do with this new pen pusher? Go back to the first one: PREPARE! Do you have people in mind to tap or people in your network who could assist you in the search? Maximize your connections. Don’t ever, ever approach a candidate you’re not prepared to meet, they’ll eat you up and spit you out! I learned it the hard way. Noob. The relationship you build with your candidates will be beyond the requirement. Your candidate is your gateway to the industry and his job family. What you establish as a common ground between the two of you will never bog or fumble. It is a gold mine of opportunities.

Politeness. I know you have some client in mind you’d rather forget who pressures you to send a whole shortlist of candidates you’ve pre-reviewed only to be caught up in the quagmire of red tape and then everything’s held up, fumbling blindly in the corporateness of the whole engagement left with nothing or that persistent candidate who follows up even in the wee hours of the night and early hours of the morning. Guilty? Guilty? So am I. But that is how it is. This is something we’ve agreed to unconsciously when we took the job. But eventhough this sounds so much disinteresting or something that will drive you to the edge of sanity: KEEP CALM! It’s part of the job. Maturity kicks in when you think of how to manage it beyond how much you think you could hurt these people. Smile and know that tomorrow’s always another day. Deal with your clients professionally. Get back to your candidates who haven’t been shortlisted, you owe them that much. They entrusted you with their time and effort. Do the same.

I wrote this simply because we might forget it in the long run. I committed this to memory as well because I too sometimes forget. And deep in my heart, I know, we will always prevail and emerge best.

In 15 minutes I'm off to work again

my watch says 12:45pm.

thoughts crowd my mind and burden my heart.

so let words populate this space and let it mean or not mean anything

father time is the greatest thief of them all

in a blink of an eye, you're too old to even realize how old you are

so, take time:

to appreciate the things that matter and live with those that don't

imagine what happiness means and swim in it

never ever think of drowning

imagine what times were painful to even be remembered

learn from getting hurt, and never forget that there were times when you've also caused injury

never forget what your childhood was like

for what you are now is because of that

remember old and new friends, they were and are the comfort you've sought for

in your otherwise boring life

imagine the first book you've read

remember the story it has told you

and how much of it you still love to read

imagine the people you love and loved

surrounding you

imagine the people you hate and hated

and how they've made you stronger

imagine yourself being loved and hated

never forget how that feels

and surely, you'll never hate again

if there is one important thing

that one should never forget:

never cease talking to God

or with any being that floats your religious boat

always converse likewise with yourself in silence

remember the things you did, things you should've done, and the things you will do

see if it has, could have, or will change the world you live in

and make a smile break across the room or beside you

never forget how much love you've given and how much love you should have given

always remember being loved, as a consolation even for your imperfection, even if you don't deserve it

never forget anything

never forget anyone

even the feeling of hatred, pain, sorrow, despair,

but learn how to love, heal, smile, hope

it's not about what has weighed you down all your life,

it's about the things that made you think you could fly.

my watch says 1:00pm. i ought to start working.

(April 26, 2011 / 12:58 pm)

…and then it strikes you

There is nothing standard about how we understand it. It’s always different depending on who’s explaining it. It is a biased emotion, as all emotions are. Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu. But, then again, it is, they say, a universal language. It engages you. Consumes you. Encompasses what you are and what you want to be.

I have to warn you, though, it is a double-edged sword. I can’t quite remember who actually said this, but, yes, it truly is. Your pains and joys are in one constant flux. It hinders you from understanding it fully; the incomprehensibility of it pushes you to the limits but there is no way, no way, that you can escape the hymn of triumph when you’ve conquered the murky waters that prevent you from realizing that it is worth every doubt and fear. You discover, in the process, that your character is measured within the journey and not when you have arrived.

It will be your undoing, your failure, if after the long journey you decide that it is not worth it, that it was merely an objective assurance to say that you have conquered a very adamant feeling, and you will feel the weight of the world on your shoulders. Yes, only then will you fail. People of now revel on its bleakness, that its very meaning has been spun to mean nothing more than what is physical. It has been whispered, passed on from ear to ear, what it is. It has been lost. But let it then be, as things lost can still be found, a small covenant between what it was and how I see it now of what I can say about this lost word, far and beyond, and that word is: ______.

(August 9, 2012)

Scribbles (for Mariez)

I suddenly felt a stinging jolt. I sat up on my bed, surveyed the surrounding, thinking what happened. I tried reaching out in the dark feeling the sheets, checking the cold under-pillow. What if a snake bit me? Am I just wasting the last minutes, even seconds, of my insignificant little life fumbling through my bed? What if it was a pesky mosquito with that familiar virus strain? What if it was all a dream? That I was simply giving meaning to an ordinary circumstance of late night wake ups. I whispered a curse. Now I can’t sleep.

I tried to lay flat on my bed again, with a yellow sheet and a blue pillowcase, closed my eyes over and over again. But once you’re wakened up, it is doubly difficult sleeping again. Against all the revolt of my tired body, I sat up, stood, and flicked my light open. I rummaged for a pen and an old notebook on a table at the foot of my bed. Why not do something just to pass the time. Something I often do when I can’t sleep. Scribble.

Then, as I flipped open the pages of my battered notebook, I read the things I’ve written for the past days even months or years on end. What the hell! I had thoughts of doing some grammatical doublechecks on the things I’ve previously written but then thought otherwise. It is a welcome development that I for one no longer cared about what I wrote or tried to write. Yes, I get lost sometimes. Upon reaching a blank page, I took the cover off my pen, and made a dot on the upper right hand corner just to assure myself that the pen won’t leave me hanging after a few words have been written.

I suddenly felt that it was a hot evening, my shirt was sticking, and I felt the air was getting heavier. I decided to max-out my fan’s strength just to make it seem as if it was the most comfortable room, ever. It did help a bit; got me distracted from feeling the evening musk. I thought of what I could write.

The moon was a brilliant orb, peeking at my window, maybe this is the inspiration I need, or maybe not. Then, as if it was a planned correspondence, I thought of writing about you.

The days I spent with you were not ordinary days. I have them etched in my mind with permanence. If I could use the most permanent ink there is, I’d ink it on my being as well. I always thought, during those times we’re together, that it couldn’t get any better. You always prove me wrong. Every single time. Because you make the next plans better with your imagination, coupled with your laughter and puns, and spontaneity. We’re a happy bunch. Something I never thought I could still be. But, you know, you turned everything around. We danced a different beat and we’ve concocted the best damn symphony with our contrite laughter. We never cared about how people see us when we laugh our asses off or when we make fun of each other every outing. We had our own world and we’ve made it real.

I thought of how it was then, the guarded moments, when we’ve measured each other up as to how society thinks we are. But we’re just two kids, who found this encompassing happiness in each other’s company. I tried looking back, some months ago, when we first went out. It wasn’t the best impression of me. I was awkward, and had nothing good or interesting to say, so my recourse was poetry and the lame jokes I carried in my sleeve. You laughed at most of them, perhaps out of pity or because of how awkward I looked that it almost seemed funny. It wasn’t a perfect day, but it seemed it was a perfect moment to know what we’re made of. Skin and bones like everybody else.

What I’m pretty sure of then, there wouldn’t be a second time. After that fateful evening things will be pretty weird between us. It did a bit, with the awkward silence and conversational degeneration, but it didn’t escalate as I thought it would. And then the second movie came. We exchanged texts, swapped music. We had breakfast, lunch, and dinner every now and then. We even ventured into jogging around the oval which to our overwhelming surprise and dismay, surprised at the length we traversed and dismayed that at our tender age we failed to accomplish it in commissioned strides, all we had to do then was laugh at our trying, that although we gave our best, and failed horribly, our gentle screen to mask us from the eyes of those looking was our happiness at this at the start of an inevitable failure of our first jog. And what then did we do after? We ate. Because we got hungry laughing.

This has been the normal course of our days together which is not as often as I could’ve wanted. But these are unique experiences each and every time. I always long for the look in your eyes or the scent of your cologne. It marks up my days, the days when I’m with you.

I always long for the touch of your hand that, at times, I even feel my hand lacking when not locked with yours. I always, from time to time, seem to hear your laughter even though you are miles away, I think I’m beginning to be crazy, mad, but I don’t care, I long for your laughter just as much. The intensity never wanes. Every time I say “I miss you”, it is true each time, even more now than before.

So, yes, I was writing with a beat and rhythm I can’t hear, but when the heart remembers, it is always music. I had much to say, much to write, but the day was gently perking up. I closed my notebook because I know there are more memories to make and more time to spend with you.

This was how my scribble ended with a remembrance and a dream. And as I slowly closed my eyes, I had one prayer, that I dream of you and be with you that same moment.

(August 28, 2012 / 8:48 pm)

Thoughts while waiting for my lunch (for Mariez)

I woke up at 5:30am, fifteen minutes earlier than my alarm yesterday. With blurry eyes, I sat up on my bed, trying to digest what activities I had. I stood, put off the fan, and with staggering steps, made my way to the loo to take a piss. After which, I thought of maybe making breakfast but being kind of lazy that morning, I just decided that I’d take my breakfast at UP prior the jog.

I went to our living room, took my bag and prepared everything I needed to bring for the morning jog. I brought 3 shirts, walking shorts (just in case there are plans after), a belt, my camera, and iPad. The plan was to meet up at 7am. It was close to 6:20 already. The evening before, I had dinner with you. A very memorable evening indeed. As it always is when I’m with you. I thought back. Decided to call you just to check if you’re already awake. One, two, three missed calls. Not one was answered, so I decided to check on you when I arrive at UP, after all, it’s just a few minutes away, and for sure, the 7am meeting time won’t be met. Then, you texted that you’re awake already and were concerned about the morning drizzle. Even one of our running buddies texted me with the same concern. It’ll pass, we decided. I then took a bath, taking in the cold water that morning, refreshed and awake, got ready, hailed a tricycle, and went to the terminal. Got into a cab just as quickly. It was a breeze, the travel. Never got held up. So in 20 minutes, I was at UP already. It was around 7:10am. No one was there yet.

I decided to strike a conversation with the security guard at SOLAIR, then, I eventually decided to just read as I know she has much to do as well. I was so excited to see you. Palagi naman. Long story short, I read as much as I can while waiting. In strides all of you arrived. By 8:15am, though drizzling still, we made our way to the Oblation.

I am always fascinated with how light plays on you, with shards and beams, of how leaves fall as if it was a planned music video. Also, the raindrops played their part as well, how they provide the beat to each step. I always remember how you run, how you hold off laughter, and how uncomfortable you are while we were then looking for a loo. You have a distinct smile for each and every occasion. And I won’t forget that. We battled strides with Andi and RJ, Pam and Dionne. It was a happy morning; stories were shared here and there. You threw me reminders along the way of how healthy I should be, being conscious about the food I eat, alcohol intake. I listened. I want to be with you for a very long time. So, I promised. There was something about yesterday I won’t forget, that eventhough we forged all lines at the oval, made our mark at Mang Jimmy’s, and Starbucks at Technohub with Andi and RJ, I am always happy you’re there. With all your jokes, reminiscences, reminders, and countenance, I wouldn’t exchange it for anything else. That moment, that instance, has been solidly written up. That after leaving Starbucks and taking a cab ride to accompany you home, I would have wanted that ride a few minutes more just to be with you.

I don’t know. I miss you all the time. And I enjoy missing you because, this much I know, come the time I see you again, my joy will be complete. Thank you for caring for me. There are more runs and episodes ahead. 

(September 3, 2012 / 12:32 pm)

A story for the 1st of November (for Mariez)

“Looking back at many things that happened in my life before you came, I know I’ve never been this happy, ever. You just had that quiet way around you that keeps me sane and hopeful of the best version of my life will only be with you. I don’t care how many worlds exist at a given point in time; all I’m contented about is that, in this world, the here-and-now, I have you.”

                “There you go again with your mushiness. I think you’ve tricked me into liking you, dear sir. We’re just having breakfast, where did that monologue ever come from?”

                “That just broke me up. I just had to say it. Maybe it’s because our order’s taking too long, or, I’m just so overwhelmed that I’m here with you. Either way, I’m happy with chances I have to spend with you. Oh, gee, here I go again. Bind me up, will you?”

                “You, smooth-talker, you. I never thought of you this way, ever. You were always too serious, as if you were trying to solve all the world’s problems. You’re not Superman, you know. I’m just reminding you that. But now, here you are, flushed and seemingly in love, saying these things to me. Has the world been overcome without me knowing it?”

                “You know, I don’t know how you do it, but that just made my heart skip a beat.”

                “Well, I always have my mysterious ways locked-up. So, don’t you go asking me implicitly what my secrets are. Mind you, I could make your eyes pop off your sockets with just one look. It all starts with making your heart skip a beat.”

                “That broke me up even more.”

                “This is fun. It’s our morning. I could go on all day.”

                Both of them just found themselves laughing all throughout the morning, with stories to tell and silent whispers.

                This is how all good things start, with laughter and stories. It was an ordinary day when the two of them meet. No fancy fireworks, a figure from old romantic flicks, or a spell-bound relationship that broke the witch’s curse. They met. They became friends. That’s that.

                But sometimes, you know reasons start from moments, and moments from multiple memories. Something always stands up above everything. A trough not even the smartest person can explain. But you also know that sometimes you don’t need to label explanations to each and every thing. You need to drink it up as they are. It may sound weird and all, but, in this world, what isn’t anyway?

                They always met up that way: over breakfast, lunch or dinner; over coffee or even just over an unplanned hang-out across the vastness of the university. First things first. You might ask who I am and why I am telling this story. I don’t care if you don’t, I just assumed you do. Let’s just say I have this story in my pocket, I want it said just for the heck of it. You don’t need to read through, if you like. I suggest you stop at this point and go on with your life. For those who choose to stay, get bored at your own risk. No blames on me, please. You were forewarned.

                I won’t give any names or places. Let’s just focus on the stories. This will be a short one. Around three pages if you copy and pasted this on MS Word, maybe even less. It’s about two star-crossed lovers. No, not really. I was just messing with you. But nevertheless, I admit, this is a short story, for now.

                It’s about two students who had all the time and reason in the world not to find each other but eventually did. And maybe, just maybe, depending on them, they couldn’t have been any happier. Another caveat before I delve into the story. You won’t find conversations here, I’m just telling the story. The conversation you read above is just a sample, a situationer, if you will. But they talk this way, most of the time. With the guy mushing things up like an overnight boiled potato. And the gal, always had the sweetest words to say, and the most beautiful smile, ever, as far as I’m concerned.

                 The world is, fortunately, not flat. Chesterton once said that there were two ways how to get home: first, never leave, and second, walk around the whole world until you find yourself in the same place. He was an emo, too. He just didn’t know it. Why? Go figure.

                So there are two individuals, a girl and a boy. The girl, an outspoken, introverted, intellectual with the most beautiful smile, ever. The boy, an extroverted, pseudo-philosopher who thinks he has all the answers. Simply, a know-it-all, who gets on your nerves sometimes.

                These two had their own lives to run and own concerns to agonize on. But, of all the things that couldn’t have happened, they met. And of all the places they could have met, they met at the university. The boy, extroverted and irritatingly noisy, always had his way. In meeting people, making people laugh out of sheer pity of his lame jokes. The girl, exceedingly serious, oftentimes quiet, that maybe even Freud can’t read into her, but with a very developed perspective about many things. She pieces off arguments to get to the core of the problem, and, with ease, understands the most complex of things in this life. But at times, she doesn’t have a clue, as did the boy, when their paths cross.

                Over the following days, weeks, and months, they got to know more of each other, they shared a group of friends who were seemingly as crazy as them, may be even more, they always found an excuse to celebrate the smallest things just to share a drink or two, or three, or four.

                Again, many things could have happened otherwise with these two, but what happened was unexpected. They became good friends. They talked over the phone hours on end but not touching on personal things, they just enjoyed endless conversations. Laughter was their guard. But when the phone call ends, they go their separate ways. They seldom texted. It started that way.

                Eventually, they would share a moment or two, talking in person, about a few personal things. But nothing too deep, they are too safeguarded for that, especially the girl. The boy seemed to be an open book.

                Many things happened in between with their personal, individual lives. Things that have no place to be said here. They became closer, the conversations lasted long, and their laughter was louder. He missed her from time to time, until each and every time he does. The boy can’t wait for the next moments he could spend with her. Music has always been part of their interactions, even poetry. The boy was a nerd. Remember, Mr. Know-it-All?

                They talked about everything and anything. It was more complicated now. They debated on many things. And they thought, against every qualm from their bodies, to diet and exercise. Talk about going against nature. They shared a bond, an unseen one initially, that connected them. They were happy with each other. Something they never expected consciously to happen.

                Eventually, they went out, watching movies, eating together with more frequency. Visiting places together, planning places to visit since. They always found time for each other in spite of the schedules they have. They exchanged SMSs every time. They were just only a phone call away when they’re not together.

                Eventually, you’d always see them together. Almost everywhere. With hands held or hooked. Once, they even planned to go on a picnic. At school, of all places! And they did. The audacity of these two! They braved the muddied quadrangle, with a camera in tow, and two slices of cake and two chocolate bars, it would seem as though they owned the place. But they were happy. They still are. Even happier than before.

                 They’ve been to many places, some places they frequent more every once in a while. And if you see these two, always remember, fairytales come true even if you don’t wish them, sometimes you don’t have to.

                This is the story I have in my pocket. It isn’t as complicated as I thought it would be. But what’s good about this story, it goes on and on and on. It doesn’t end. The days just go on to seem brighter and happier. And they have more than a few smiles to share, pictures to take, and stories to tell. And I will always be there to, sort of, tell their stories.

(November 1, 2012 / 3:24 pm)

After Hemingway’s “A Moveable Feast” and Poe’s “A Dream Within a Dream” (for Mariez)

Hemingway had his Paris to boast and revel; what I have is UP Diliman, a sullen ground of green and brown, a silent witness to hearts breaking, razed to ash from which, like a Phoenix, a stronger self arises shrugging old memories in exchange for new, happy ones.

I could almost feel the teasing coldness of the wind, venturing through each branch, a nook of my sensibilities foresees a beautiful day in the midst of the hustle and bustle, the tremors, of city life. And yet this patch of land, surrounded by olden green and a flower that rises with the sun, is a whisper of half-forgotten lore, the sincerity of each passing day, an assurance of days ahead.

I travel hours on end just to be here, with nothing much clear to see or expect, other than the scent of nature and an escape from marred existence. There is something more to life other than the toils and chaos that envelop my waking moments.

I search each corner, a temerity to expect something beyond what I think I know, not knowing what to expect or what to hope to see. Only then did I realize I do not know what I am looking for. It was as if part of me has gone beyond, leaving my mortal existence, a feeble, meaningless life, to the realm of dreams. And yet has never really gone farther than the nearest tomorrow I wake up to. What is this place? Why am I here?

I have been here countless times before and todays and tomorrows since but, like a little child, I grope for each stride as if lost, my eyes circling wide, tears almost filling the corners of my eyes, the blackness of my own shadow leading me nowhere, I stumble and fall into the abyss of longing and seeming desperation. The sun offering no guidance or light or warmth, under which, I lose myself, blinded, cold.

I see each passing jeep with eyes blanketing my tired self, a wisp of grass a touch on my cheek, what then am I to do?

I mouth these words, thinking faster than I can dare to write, this feeling grasping the very heart that dares to believe and rise from the nothingness it has fallen into, with eyes intently, intensely, fixed at the roads forking in and out of everywhere, I am lost. And I can never be found.

I forged on, feeling my way against the vastness of the moment, and then, with my soul aching and parched, my legs gave up. With nothing to hold onto, I close my eyes. All I could think about was you and that perfect day.

I could hear from afar your sweet laughter and feel the warmth of your smile that placates me battling against the wind of distress that subjects me to a vacuum of emotions. Your bright eyes a light upon my steps and a source of my renewed self, a fountain to cure, refresh, my tired, dry soul. I could feel your hands reaching out to me, you are my hope, and new life. The perfect day has arrived.

And then, I open my eyes. You weren’t there. I pray you’re not a dream that vanishes in the morning or is lost forever from memory, that what I have now are but fragments of reminiscences of a hope I’ve always wanted to own.

But I know, deep in the heart of this banal road, I will find you, and my life will be complete, my heart will beat once more...and then, silence, I open my eyes, waking from a nightmare my demons created. I see you, beside me, I could hear the rhythm of your heart coincide with mine. And I knew then, as I have known, my life is complete.

I could think of nothing more, nothing since you’ve completed my life, other than:

I love you, Mariez.

(March 12, 2013 / 6:14 am)

Pagmemeron ng Pilosopiya: Talastasang Epistemolohikal

…[A]t ang paglabas sa kinakukublihan ay hindi lamang ginaganap ng meron na

nagpapaunawa sa tao kundi ng mismong tao rin na umuunawa sa meron. Sapagkat

madalas matakot ang tao sa meron. Meron siyang mga lihim na pag-urong. Nagkukubli

siya at baka siya matauhan sa meron. Kaya’t sa kanyang

pagbabakas sa meron, hindi lamang kailangan na magpakatuso siya at

magmahinahon, maglalakas-loob din siya nang maitabi niya ang kanyang mga kalasag laban sa meron.

Mga kalasag na madalas lihim; hindi niya napapansin na may mga paglaban sa meron, mga kalasag na nagkukubli sa mga madidilim na lugar ng kanyang malay tao.

Ngunit […] ang talagang meron ay dapat na ituring na nililigawan at nagpapakita, pinapaahon at umaahon sa liwanag…

mula sa dilim na kinakakublihan.

Roque Ferriols, SJ, Mga Sinaunang Griyego

Paunang Salita

Sadyang kagila-gilalas ang ating pagsusumikap upang kilatisin ang pag-iral at pagmemeron ng ating kinapapaloobang mundo. Madalas ay hinahango natin ang ating sarili mula sa pagkalugmok sa ating suhektibong interpretasyon ng mundo at ng ating pag-iral-mismo.

            Kung tutuusin, umaasa tayo sa isang kabuoang pag-intindi sa mundong ang pag-iral ay naaayon sa ating pagkilatis sa katotohanan. Aletheia, “katotohanan.” Pinagsusumikapan nating maabot ang kabuluhan ng ating pag-iral sa likod ng mga pagkukubli’t paglilihim na hatid ng isang mundong lumilinang sa ating kaisipan at pag-iisip.

            Sa payak na pag-aaral na ito, nilayon ng mananaliksik na, sa pamantayang pinagnilayan ni G. Daxter Beley, linangin ang mga kaisipan ng mga palaisip ng apat na bahagdan ng paghuhubog sa larangan ng pilosopiya: sinauna, medyibal, moderno at kontemporaryo. Sadyang isang kaganapan ang matapos ang isang pag-intindi sa pilosopiya ng kaalaman, epistemolohiya, sa pamamagitan ng isang paglalagom ng mga pilosopiya ng mga palaisip ng nasabing mga panahon.

             Kikilatisin ng pag-aaral na ito ang pagsusumikap ng mga palaisip na ito na tuklasin ang kaalaman sa likod ng mga perseptwal na kabagayan at mga simplistikong pag-uyam ng mga taong walang ibang pinagnilayan kundi ang katotohanang mula saang sila’y makikinabang. Nakakatuwang isipin, may mga taong lumalayong maghanap ng kahulugan mula sa mga kabagayang payak at pansamantala.

            Araw-araw, ating hinahagilap ang katotohanan at layon ng ating patuloy na pag-iral, may kahulugan man o wala, ngunit sa likod ng pakikibagay na ito, ating binibigyang-turing-mismo ang ating pag-iral. Ala-ala ang kakintalan ng katotohanan at ang kabuluhan ng isang malikot na kaisipan.

            Umaasa ang mananaliksik, na sa maliit na ambag na ito sa talakayang epistemolohikal, na magkaroon tayo ng isang pasimula sa tunay na pinagmulan ng ating pagkalito sa katotohanan at kung papaano tayo paulit na nadapa sa paghahanap dito. Ang mananaliksik man ay naghanap ng katotohanan, salamat sa taong pinag-alayan ng gawang ito, sapagkat nagmula sa kanya ang kabuluhan ng likot ng aking pakiwari’t pagsusumamo.

            Ating sisirin ang pagmemeron: magmasid at mangilatis, sapagkat sa likod ng pagkalito, kikilos ang meron at magbibigay-liwanag sa ating paghahanap at kabuktutan.

            Ang mga siping nasa wikang Ingles ay aking isinalin sa Filipino. Ano mang pagkukulang sa salin ay aking responsibilidad.

EJQS

1 Yugto

Sinaunang Pilosopiya ng kaGriyegohan

Kapag ang kanyang katha’y matinong nanindigan sa katotohanan; at tulong pa ang kanyang idudulot sa masusing pagkilatis sa sarili niyang sinulat; at ipinahahayag pa niya na siya ang may kayang maglahad kung ano ang mga pagkukulang ng mismo niyang katha…kapag ganito ang mga ginawa niya, hindi na karapat-dapat na siya’y tawagin ayon sa mga nakaugaliang ngalan bagkus dapat siyang tawagin ayon sa kanyang talagang pinananabikan.

Sokrates, sa Mga Talastasan ni Platon, Phaidros 278 cd

Saan Nga Ba Gawa Ang Ano?

Pupos ng relihiyon ang kaisipang kaGriyegohan nang mga panahong ito. Madalas, ang lahat ng bagay ay binibigyang interpretasyon sa pamamagitan ng mga paniniwalang naaayon sa batas ng relihiyon. Lahat ay diyos. Ngunit sa likod ng mga pakikitungong ayon sa relihiyon, may ilang katauhang ating matuturingang malikot ang pag-iisip, at marahil sadyang humahagilap sa katotohanan. Sila yaong mga tatawagin nating palaisip, gadfly.

           

            Si Tales ang ating tinuturingan bilang pinakaunang palaisip. Hindi sa kakintalan at lalim ng pag-iisip bagkus sa kanyang pasinayang maghanap ng kabuluhan sa mundong ating ginagalawan. Kumikilos ang kanyang kaisipan mula sa paglikom ng ideyal na ang kabuoang nagbibigay sukob sa mga elemento sa mundo ay tubig. Isang empiriko si Tales sa kalagayang kanyang hinatid, mula sa mga mito at alamat, ang mga kaGriyegohan at ipanghalili ang paghahanap ng kahulugan.

            Kanyang isinaisip, “kung mayroong mga bagay na nagbabago, may mga kabagayang hindi nagbabago. Mayroong isang kabuoang nagkakaisa sa likod ng mga pagkakaiba, isang kaisahang kinukubli ng kapayakan ng pagkakaiba sa mundo.”

            Sa talastasang epistemolohikal, inihahayag na mahalaga ang kilatisin ang kaalamang bibigyang-turing bilang totoo. Sa kaso ni Tales na kanyang kinuha bilang hilagyo na ang mundo ay gawa sa tubig, at nagmula sa tubig, hindi ibig sabihin nito na isang kalokohan ang kanyang isina-isip. Bagkus, bibigyang-kunsiderasyon natin ito di dahil sa laman ng kanyang tanong kundi sa porma nitong pagtatanong ng palaisip na ito. Nilagom bilang hinuha nito ang pagkakaangkla sa kadahilanang ang kanyang testamentong, “lahat ng bagay ay tubig” ay di nalalayo sa kaukulang testamento ng ating kapanahunan na “lahat ng bagay ay gawa sa atomos.”

            Sa gayong kadahilanan, ang talastasang kanyang pinasubalian ay ang ating pagsasaisip, at pagtatanong, kung ano ba talaga ang pumapaloob sa lahat ng pagkakaiba.

            Kanyang kinilatis mula sa kanyang payak na epistemolohiya ang rurok ng pagtatanong (tulad nang sa epistemolohiya: kalikasan ng kaalaman, pinagmumulan ng kaalaman at paghusga sa kaalaman.) Nakasisiyang isipin na mayroong naglayong pumalaot mula sa kinahuhumalingang mga mito’t alamat ng kaGriyegohan at humagilap sa katotohanang kinukubli ng ating mga sariling katotohanan.

            Sa kabilang dako, ang estudyante ni Tales ay kumilatis na may kamalian sa pagsasaisip ng kanyang guro. Si Anaximander, anak ni Praxiades na taga-Milesia. Kanyang isinaisip na ang kabuoang sumusukob sa mundo ay hindi maaaring tubig sa kadahilanang kung lahat ng bagay ay gawa sa tubig, dati pang bumalik sana ito sa pagiging tubig at kung papaanong magbibigay kabuoan ang tubig sa kabaligtaran nito, apoy. Kung kikilatising mabuti, dahil sa pasimulang pagtatanong ni Tales, nagbigay ito ng butas sa mga sumunod na palaisip na kilatisin at husgahan ang pasimulang pagninilay. Tunay na talastasang epistemolohikal ito.

            Para kay Anaximander, ang bumubuo sa sangkabuoan ay isang di malamang elemento, isang elementong “walang katapusan.”  Ang apeiron. Kanyang hinatid na ang mga elemento ay may katotohanang tigib ng pagkakaiba sa bawat isa, ang tubig ay hindi apoy at ang apoy naman ay hindi hangin. Kung tutuusin, base sa isang empirikal na pagiimbestiga, hinatid ni Anaximander ang kanyang kaisipan tungo sa isang rasyunalistikong pagbibigay-turing sa kabuoan sa kanyang konseptong apeiron. Kanyang sinasabi na “ang lahat ng bagay ay nagmula sa ‘kawalang-katapusan’ na ito dala ng isang aksidenteng nagpahiwalay sa mga ito’t nagbigay-daan sa pagkakabuo ng kamunduhan.” Kung ating titingnan, nagmistulang siyentipikong-ganap si Anaximander sa kanyang pasimula na maaaring nagkaroon ng isang Big Bang. Unti-unti, umaahon ang kaisipan ng mga palaisip na ito mula sa tipikal na identipikasyon ng mga kaukulan ng mga bagay-bagay.

            Madami ang interpretasyon sa kanyang mga labing testamento, isa na dito ang katotohanang maaaring nagbigay-daan ang pagkakaiba para sa pagbuo ng isang dibersong kamunduhan. Hindi ito malayo sa katotohanan. Ngunit sabi ng mga lumalaban sa kaisipan ni Anaximander, “kung ang isang bagay na pinagsimulan ay hindi natin alam, paanong may magmumula dito?” Ex nihilo nihil, “mula sa wala ay walang manggagaling.”

            Ngayon, sa pasimulang pagtataka, na isa marahil sa kilalang karakter ng isang palaisip, hinango natin ang ating kaalaman mula sa pagkakalugmok sa pagpipigil ng pag-iisip. Limitado mang masasabi ang ating mga pagsasaisip, naghahatid ito ng isang kabusugan sa ating paghahanap. Ani nga, “hindi importante sa pilosopiya ang mga kasagutan, bagkus mas may kabigatan ang mga katanungang ating pinsusubalingan.”

            Si Anaximenes, isinaisip na sadyang malaki ang katotohanang naisaisip ni Anaximander, ngunit, hindi ito naglalayong ang elemento ay hindi natin alam. Bagkus ang elementong nagbibigay-kabuoan ay hangin.

            Sa kanyang pagrarason, kanyang sinabi na “kung ang espiritu ay sa kalikasan nito’y hangin na kumakaisa sa atin, gayon din ang hangin ang sumasantakip sa santinakpan.” Tipikal na empiriko si Anaximenes sa kadahilanang kanyang binigyang-turing ang isang bagay na sa kanyang palagay ay nagpapa-iral sa tao na sa kinalaunan ay nagpapa-iral sa mundo. Bakit nga ba hindi? Kung tutuusin, sa kanyang epistemolohiya, kanyang isinaisip ang induktibong pagrarason sa kadahilanang, kung ang tao ay buhay sa pasimulang siya ay humihinga, gayon din ang santinakpan.

            Tumungo naman tayo kay Pitagoras, isang matematiko-palaisip. Sa pasimula, siya ay isang rasyunalistiko dahil ang kanyang pilosopiya ay tigib ng ideyal na umaayon sa matematika. Para sa kanya, ang kabuluhan ng kabuoan ay hindi nagmumula sa isang materyal na elemento tulad ng sabi ng mga palaisip na nauna sa kanya, bagkus para sa kanya, ang lahat ng bagay ay may-sa-numero. Kanyang inihayag na tinuringang diyos ang mga elementong bumubuo sa kabuoan, ngunit sa palagay ni Pitagoras, na totoo, perpekto ang diyos ngunit sa isip ng mga nauna sa kanya nagmistulang pansamantala ang kalaliman ng pag-iral ng diyos kung ilulukob sa mga elemento lamang. Sa kadahilanang ito, kanyang sinambit na mali ang mga naunang palaisip.

            Sa kanyang palagay, upang maisapatunay na ang isang reyalidad ay tama at nahihinuha, ito ay dapat mabigyang-turing sa pamamaraang-matematikal.

            Kanyang hinatid sa kaisipan na ang kabuluhan ng kabagayan ay sumasakonsepto sa at isninasakonsepto ng matematika. Sa gayong kadahilanan isinaisip ni Pitagoras na sadyang ang lahat ng bagay ay matuturingan sa matematika tulad ng sa lahat ng penomena, pangyayari, ang mga bagay na ito ay may sinusundang hinuha o pagkakasunod-sunod.

            Kaisipang-kwalipikasyon ang nagdidikta na ang sinusunod na pamantayan nito ay nakaangkla sa pagsusukat na hated ng mga pormula ng matematika.

            Kung sisikaping tingnan ng maigi, kumikilos ng patungo sa komplikado ang bagay-bagay sa kadahilanang iba’t iba ang pinasimulang pagninilay ng bawat palaisip. Nayayari sa katotohanan na kung anong kaalaman ang sila’y umaayon, kanilang ibinabagay ang kanilang pagsasaisip.

            Tulad ng sa ating unang leksiyon sa epistemolohiya ukol sa impluwensiyang nakaaapekto sa atin: sa pamilya, kaligiran, ang humuhubog sa kinapapalooban ng ating kaisipan.

            Sa palagay ni Pitagoras, higit sa materyal na laman ng kanilang pilosopiya ay ang pagsukob ng mga kategorya ng rason, batas sa matematika, sa  kabuoan ng paksa o suheto ng mga pangyayari. Sa gayong pagsasaisip, lumikas na mula sa mga konseptong-di-maintindihan ang mundo: ngayon ay may pamantayang-ganap na, matematika, na tulad nang sa musika may kaisahan.

            Si Herakleitos ay tinawag bilang “ang madilim” o ho skoteinos sa kaGriyegohan sa kadahilanang masyadong negatibo ang pamimilosopiya ng palaisip na ito.

            Para sa kanya, ang lahat ng bagay ay nagbabago, panta rei: “hindi maaaring lumusong sa isang katawan ng tubig ng makalawang beses.” Sa kanya, ang pagbabago lamang ang di nagbabago.

            Sa kanyang isinaisip, ang kaisa-isang tunay na mundo ay ang mundo ng “pagkakaiba” sa kadahilanang sa pagkakaibang ito, hanap nila ang sustento ng bawat isa. Ayon nga sa labing numero 111, “kagagawan ng sakit na masarap at maganda ang kalusugan, ng gutom ang pagkabusog, ng pagod ang pamamahinga,” at labing numero 88, “iyong iyon rin ang nasa atin: buhay at patay at mulat at tulog at bata at matanda, sapagkat ang mga ito kapag napaganyan nagiging iyan; ang mga iyan naman kapag muling napaganito nagiging ito.”

            Ang konseptong “pagbabago” ang orihinal na ambag ni Herakleitos sa pilosopiya ng kaGriyegohan. Kanya ding inambag ang konseptong “logos” o aking isasaling sangkaayusan. Hindi matematika o numero ang humuhubog sa pamantayang reyalidad, bagkus ang logos. Nang lumaon, ang logos na ito ay isasalin ng mga Katolikong palaisip, tulad ni Juan, bilang salita na tumutukoy sa Panginoong Hesukristo.

            Ayon din kay Herakleitos, ang kabuoan ay hango sa apoy sa kadahilanang ang lahat ng bagay ay nagbabago sa apoy. Ang reyalidad ayon sa kanya ay “hindi binubuo ng mga bagay-bagay kundi ng isang proseso ng pagbuo at pagsira: hari ang digmaan.” Madami ang nagsasabi na ang konseptong “apoy” ni Herakleitos ay hindi isang bagay, bagkus ito ay isang intinding-metaporikal na maaaring humalili sa kanyang konseptong “logos.” Para sa kanya, kung alam ang logos, ibig sabihin ay alam ang katotohanan.

            Sa labing numero 93, “ang pangulong may tagapagsalita sa Delphoi, hindi nagsasabi, hindi nagtatago, ngunit humuhudyat.”

            Sa kabilang dako, may nagsabi, “hindi, hindi natin kayang makayapak, ni isang beses sa isang katawan ng tubig. Ito-ay. At walang lugar na hindi.”

            Iyan ang mga salitang binitawan ni Parmenides, palaisip na umapela sa kakulangan ng nauna sa kanya. Sinimulan niya ang kanyang kaisipan sa konseptong ito-ay hindi bilang isang pasintabing maka-karanasan, bagkus isang katotohanan ng kaisipan, ng rason na para sa kanya ay di kayang taliwasin ng sarili. Kapag iyong hinayag na ang bagay ay hindi, halimbawa “walang umiiral,” iyo na ding hinayag na ito-ay. Sa kadahilanang iyon nang naisaisip na ang hindi ay umiiral.

            Ayon pa sa kanya, yaon lamang maisasaisip ang iiral dahil ang isang bagay na iyong isinaisip bilang di umiiral, na umiiral bilang di umiiral, ay wala. Mayroon lamang pagmemeron sa kaukulan na ang pagmemeron ay di-nilikha, di-nasisira at kapwa-totoo.

            Kung ang pagmemeron ay, walang lugar na ito ay-hindi. Rasyunal ang pasimula ni Parmenides na sa pag-iral ng meron, walang lugar na walang iniiralan ang pagmemeron. Sa gayong pasinaya, imposible ang sinasabi ni Herakleitos na lahat ay nagbabago dahil ang implikasyon nito ay kumikilos ang meron kung saan walang nagmemeron.

            Sa katunayan, kanyang inihayag, “iyong-iyon din ang mag-isip at magmeron.”

            Sadyang malawak ang naging imluwensiya ni Parmenides na sa kadahilanang isa sa kanyang mga estudyante, si Zeno ng Elea, ay sadyang namaraang ipagtanggol ang mga turo ng kanyang guro. Na, ayon sa kanya, “ang pakiramdam ay hindi nagbibigay sa atin ng mga hudyat ng katotohanan bagkus ay panlabas na kaanyuan lamang, na alalaombaga ay hindi kayang magbigay ng isang masasangguniang kaalaman bagkus ay opinyon lamang.” Sa madaling sabi, upang marating ang katotohanan ng kabagayan mas nais sanggunian ang daan ng kaisipan kaysa sa pakiramdam.

            Ambag din ni Zeno ang konseptong reductio ad absurdum, na ang ibig sabihin ay walang argumentong ligtas sa pagkakamali. Tulad ng sa mosyon, upang maabot ang isang pinto, kailangan kalahatiin mo muna ang daan patungo dito, ngunit upang mangyari iyon ay kailangan mo munang kalahatiin ang kalahati ng daan patungo doon, ngunit upang maisakatuparan iyon, kailangan mo munang kalahatiin ang kalahati ng kalahati, at tuloy-tuloy. Ang implikasyon nito ay, kahit na alam nating ang pagtungo sa pinto ay isang payak na kayarian, nagmimistulang ito ay imposibleng mangyari dahil walang kapupuntahan katapusan ang argumentong hayag ni Zeno.

            Dala ni Parmenides at Zeno ang dalawang krisis sa pilosopiya ng kaGriyegohan. Una, kanilang isinapilit ang pagkakaiba ng impormasyon mula sa limang pakiramdam at yaong mula sa purong kaisipan, kung saan mula dito ay yayabong ang konseptong rasyunalismo at empirisismo. Ikalawa, kanilang inihatid ang pagsusuring-muli sa pasimula ng mga naunang palaisip ukol sa isang kabagayang nagiisa sa lahat.

            Lalagak naman tayo sa isa pang kalipunan ng mga palaisip ng sinaunang kaGriyegohan. Ang mga pluralistiko. Una sa grupong ito si Empedocles, na sa impluwensiya nina Parmenides at Zeno, ay umayon na ang kabagayan ay binubuo ng kapayakan ng apat na elemento: apoy, tubig, hangin at lupa. Ito ay kanyang tinawag bilang kinaugatang-apat. Ayon din sa kanya, upang tuligsain ang kritiko ni Zeno ukol sa paggalaw, kanyang ginamit ang konseptong “pagmamahal” upang tumuring sa pagkakaisa ng magkakaiba upang bumuo ng panibagong kabagayan, at ang konseptong “kasiraan-kaguluhan” upang tumukoy sa naninira sa kaisahan.

            Ayon sa kanya, ang prinsipyo ng kaalaman ay nakaangkla sa kaparehuhang materyal sa pagitan ng obhetong pinagmamasdan at ang ating pakiramdam. Sa gayong palagay, ayon sa kanyang labing numero 109, “at sa pamamagitan ng lupa na ating nakikita ang lupa, at sa hangin na ating kita ang hangin; sa pamamagitan ng apoy na ating nakikita ang paninira ng apoy, at sa pamamagitan ng pagmamahal na ating nakikita ang pagmamahal; at gayon ding ating nakikita ang kasiraan-kaguluhan dahil sa kasiraan-kaguluhang ito.” Ito ay inayunan ni Aristotle sa kanyang gawa De Anima, “nalalaman ng kapareho ang kaparehuhan.” Kung tutuusin, ating maayunan ang konseptong ito ni Empedocles sa pagsasabing ang kabuluhan ng kaalaman ay bunga ng interaksyon sa pagitan ng mga elemento ng kabagayan at ng elemento ng pakiramdam.

            “Alalaombaga, ang lahat ng bagay ay mayroong kaisipan sa pamamagitan ng kagustuhan ng isang magandang kapalaran.”

            “Kulang itong kaisipan ni Empedocles,” ani ng isa “masyado itong payak.” Pinagnilayang mabuti ni Anaxagoras na hindi dapat kinaugatang-apat ang simulain at nagiisa sa mga kabagayan, bagkus binhing-walang-katapusan. Na, kung titingnan natin ngayon ay umaayon sa ating konsepto ukol sa mga elemento sa Kemistri. Ayon sa labing numero 10, “sa lahat ng bagay ay may bahagi ang lahat…dahil papaanong magmumula ang buhok sa di buhok at ang laman mula sa di laman?”

            Sinang-ayunan ni Anaxagoras ang konsepto ukol sa “galaw” at “pagbabago” ni Empedocles, pagmamahal at kasiraan-kaguluhan, ngunit kanya itong pinalitan ng sarili niyang konsepto, ang nous o “katalinuhan.” Ito ay umaayon na ang lahat ng kabagayan ay mayroong sinusundang kaayusan. Ito ang nagmimistulang diyos na sumasang-ayos sa mga binhi o elemento ni Anaxagoras. Ayon sa labing numero 12, “ang katalinuhan ang nagsasang-ayos sa lahat na umukol mula sa meron – yaong mga umiral na at yaong di na umiiral, yaong umiiral sa kasalukuyan at yaong iiral pa, ito din ang bumubunga sa pag-ikot ng mga tala, ng araw at ng buwan, ng hangin at ng ethros na nagpapakahiwalay sa isa’t isa, ang pag-ikot na ito ang sanhi ng kanilang paghihiwalay.” Kung susuriing maigi, ang nous lamang ang nagsisimula ng galaw, na sa kalaunan ang mga kabagayan ay nagpapakaiba-iba tungo sa kanilang samo’t saring karakter.

            Sa palagay ni Anaxagoras, may pagkakaiba ang nous sa tao at nous sa mga kabagayan. Aniya, ang nous sa tao ay sa loob niya nagmumula, sariling-kaayusan. Sa kabilang dako, sa kabagayan, ang nous ay nagsasang-ayos mula sa labas. Ang nous ay pareho-sa-lahat-ng-bagay-bilang-kaayusan, ngunit ito din ay naaayon sa kalikasan ng katawang nito’y pinag-iiralan.

            Sa pananaliksik ng mananaliksik, kanyang nadiskubre na iilan lamang ang pasimulang tumutukoy kay Xenophanes. Sa katunayan, ang pangunang sanggunian ng mananaliksik ukol kay Xenophanes ay ang aklat na Mga Sinaunang Griyego ni Roque Ferriols, SJ, at ilan-ilang sipi mula sa unang libro ng A History of Philosophy ni Frederick Copleston, SJ. Ayon sa libro ni Copleston, si Xenophanes ang kinilalang nagtayo ng eskuwela ng Eleatika na pinasubalingan ng kanyang mga estudyante kung saan isa si Parmenides. Sabi naman ng iba, titulo lamang ang pagiging tagapagtayo ni Xenophanes ng eskuwela ng Eleatika, kung saan nagmistulang patron lamang si Xenophanes, mascot kung baga.

            Ayon sa aklat na ito, inihayag ni Xenophanes sa labing numero 15, “kung mayroon lamang mga kamay ang mga baka at mga kabayo at mga leon, at kayang magpinta gamit ang kanilang mga kamay, at humubog ng isang kathang sining tulad nang sa tao, iguguhit ng mga kabayo ang kanilang diyos bilang kabayo, ng baka bilang baka, at gawing kanilang katawan sa hubog nang sa kanila at kanilang mga uri.” Kung ating titingnang maigi, kinokondisyon ng tao ang kaurian ng bagay-bagay ayon sa kanilang kinamulatan. Ang kaalaman ay nagiging suhektibo na ayon sa kalikasan ng kaalaman, tinutukoy ang suliraning pinapaloob ang kaanyuan at reyalidad: isang mundo sa labas ng ating pag-iisip.

            Sa aklat ni Ferriols, inihayag niya na “[A]ng tao, sinomang tao, ay nabubuhay sa daigdig ng hindi pagkaalam.” Kanyang tinukoy dito ang kaisipan ni Xenophanes dahil sa pasinaya ni Xenophanes na ang tao ay di binigyan ng diyos ng sapat na kaalaman upang malaman ang lahat ng bagay-bagay. Tiniyak naman ng diyos na ang mga tao’y magkakaroon ng mga hudyat ng mga katotohanang-kaalamang ito upang magsilbing gabay sa kanilang patuloy na pag-alam.

            Atin namang tunguin ang mga atomistiko, sina Leucippus at Democritus. Unang-una, patuloy pa din nating makikita ang pag-iral ng mga hudyat na konsepto nina Parmenides na ang reyalidad ay binubuo ng maraming bagay. Na ayon kay Leucippus at Democritus, ay tinatawag na atomos. Ang lahat ng bagay ayon sa kanila ay binubuo ng atomos, at tulad ng sa katawan ang kaluluwa ay gayon din. Implikasyon nito na walang pagkakaiba sa intelektwal at makabuluhang kaalaman. Ang kaalaman, intelektwal man o makabuluhan, ay sanhi ng interaksyon ng mga atomos. May patuloy na pagkilos ang mga atomos mula sa kabagayan at kung ito’y magpangabot sa pakiramdam, nakikilatis ito ng kaparehong mga atomos sa katawan. Ayon nga kay Aecius, “sinang-ayunan ni Leucippus at Democritus na ang pakiramdam at kaisipan ay pagbabago ng katawan, sina Leucippus, Democritus at Epicurus ay kapwa nagsabing ang pagtingin at kaisipan ay nagaganap kapag ang mga imahe’y nasok sa pakiramdam mula sa labas sa kadahilanang walang maaaring makapag-isip o makakita ng kabagayan ng walang impluwensiya ng mga imaheng ito.”

            Lilinawing maigi na ang konsepto nilang ito ay tumutukoy sa epekto ng ating pagtingin sa kabagayan at kung papaano natin ito binibigyang-interpretasyon. Ang kaalaman ay impluwensiya ng ating materyal na pagtingin o persepsyon sa isang bagay kung saan ating itong malalaman kung ito ay ating nakita’t nahusgahan.

            Kanilang tinuringan ang dalawang uri ng pagtingin, yaong naaayon sa pakiramdam at yaong sa pag-intindi, na parehong prosesong-pisikal. Kanila ding pinagkaiba ang dalawang uri ng kaalaman, ang katotohanang-ganap at ang bastardo. Ang una’y tumutukoy sa pag-alam na nauukol sa obheto, at ang ikalawa’y tumutukoy naman sa pag-alam na apektado ng kondisyong pangangatawan ng taong tumitingin. Halimbawa, ayon sa libro ni Stumpf, “tayo’y nakakita ng isang mansanas, na atin itong tinikman (katotohanang-ganap sa kadahilanang di natin maikakaila na mansanas ang ating tinikman) ngunit iba ang ating paglasa dito na sa aki’y matamis at sa iyo’y mapait (bastardo.) Sa pakiramdam wala tayong alam na sigurado, bagkus isang bagay na nagbabago depende sa kalagayan ng pangangatawan at sa mga kabagayang umaayon at di sumasang-ayon dito.”

            Sa kabuuan, hinatid ng mga palaisip na ito ang sinaunang kaGriyegohan mula sa pagiging tigib sa relihiyon ng kanilang panahon tungo sa pagtatanong at paghahanap kaalaman labas sa relihiyon. Atin ding makikita ang mga pinag-ugatang konseptong hatid ng agham lalo’t higit ang mga aralin sa pilosopiya sa ating panahon. Luma man at, masasabing “walang kwenta,” ginising tayo ng mga palaisip na ito upang tukuyin ang katotohanang sana’y bumabagabag sa atin.

Ang Mga Retoriko

Isang panibagong istratipikasyon na naman ang ating kakaharapin sa ikalawang bahagi ng ating pasimula sa talastasang-epistemolihikal ng sinaunang kaGriyegohan. Noong panahon ng Athenia, may isang kalipunan ng mga “palaisip” na hindi naman tunay na palaisip, bagkus mga retoriko na tinawag na mga sopist. Mga manlalakbay ito, ayon kay Palmer, na naniningil sa tuwing sila’y magtuturo di lamang sa kalikasan ng katotohanan, pati na din sa kapangyarihan at panghahalina.

             Una sa mga sopist na ito si Protagoras, “ang tao ang pamantayan ng lahat ng kabagayan, ng mga bagay na, nang sila, at ng mga bagay na di, nang di sila.” Para sa kanya ang lahat ng bagay ay relatibo sa suhektibong pag-iisip ng tao. Na ang implikasyon ay walang pamantayan ng tama o mali dahil naaayon sa tao kung ano ang tama at mali. Sa gayong palagay, imposible ang madiskubre ang totoong kalikasan ng kabagayan dahil walang pamamaraan upang linawin ang kaibahan ng kaanyuan at reyalidad, na isa sa pangunahing katanungan sa epistemolohiya, lahat ay totoo.  Ang pasimulang ito ni Protagoras ukol sa suhektibidad, relatibismo at pangangailangan ang pundasyon ng sopismo. Na ang lahat ng kaugalian ay dapat sundin, di dahil ito ay totoo bagkus dahil kailangan.

            Ang kaalaman ay limitado sa ating iba’t ibang pagtingin kaya’t ang pagtingin na ito’y mag-iiba-iba sa mga tao. Umaayon sa skeptisismo-indibidwalismo ang karamihan sa mga sopist na susunod kay Protagoras.

            Taliwas sa paniniwala ni Protagoras na lahat ay totoo, para kay Gorgias, wala talagang katotohanang umiiral. Kanyang sinabi na “walang umiiral at walang katotohanan na may katotohanan.” Iyan ang pagkukulang ng mga skeptiko, para sa kanila, walang katotohanan na may katotohanan, ngunit ang kanilang panimula bilang testamento ay katotohanang umiiral para sa kanila.

            Balikan natin si Gorgias, kanyang inihayag ang tatlong bagay: mayroong wala; kung mayroon man, walang makaaalam nito, at; kung mayroon mang makaalam hindi niya ito kayang isa-salita. Gamit ang ikatlong pahayag, para sa kanya, ang salita ay simbolo lamang o ekspresyon na di naman kayang laguming-buo ang sinisimbulo, alalaombaga, ang kaalaman ay walang kakayanang maipahayag.

            Ang ikatlong miyembro ng kalipunan ng mga sopists ay si Thrasymachus, kung saan ayon sa kanya, “ang kapangyarihan ay nag-uudyok ng tama.” Kung titingnang maigi, kanya lamang hayag na ang konsepto ng “moralidad” ay nailagak na lamang bilang isang kagustuhan ng mga mahihina upang umangat mula sa kanilang kinatatayuan.

            Kung ano ang kagustuhan ng malakas o makapangyarihang grupo ay sadyang dapat maging tama sa lahat. Ang moralidad sa madaling sabi ay inangkla sa kapangyarihan kaya’t pesimistiko ang kanilang pagtingin sa katotohanan.

            Dalawa sa mga huling sopists na napagbasahan ng mananaliksik mula sa libro ni Palmer na Looking at Philosophy: The Unbearable Heaviness of Philosophy Made Lighter, sina Callicles at Critias. Si Callicles ay nagsabing ang nakasanayang moralidad ay isang pamamaraan lamang ng mga mahihina upang pigilan ang mga makapangyarihan. Kanyang itinuro na dapat ay isawalang-bahala ng makapangyarihan ang pagpipigil na ito dahil ito ang nararapat. Kapangyarihan ang importante at hindi hustisya dahil hayagan nito ang pananatili, pananatili sa paghahanap sa sarap ng buhay. Si Critias naman ay nanniniwala sa panloloko sa pagsasabing ang katalinuhan ng isang pinuno ay nasusukat sa kanyang pagpapapaniwala niya sa kanyang mga sinasakupan na maniwala sa mga diyus-diyosang hindi naman umiiral o totoo.

            Kung ating titingnan, ang hilagyo ng sopismo ay konektado sa suhektibismo, skeptisismo at nikilismo. Yaong mga pinasimulan ng mga palaisip ng naunang bahagdan ay naisawalang-bahala ng mga sopists. Ngunit, ayon kay Palmer, may tatlong bagay na dapat tayong bigyang-pansin na maganda ukol sa mga sopists: una, sila’y mga magagaling na pulitiko na nag-ambag sa kasaysayan ng demokrasya; ikalawa, ang pagtalikod ng kasaysayan sa kanila ay dala din ng mga sipi mula kay Sokrates at Platon na mga katunggali ng mga sopists, at; ikatlo, hatid ng mga sopists ang panibagong pagpopokus sa katauhan ng tao kung saan nakamalayan ng tao ang kanyang sarili.

Sokrates, Platon, Aristoteles

Sino ba ang hindi nakakikilala kayna Sokrates, Platon at Aristoteles? Kahit mga hindi nagpapakadalubhasa sa pilosopiya ay kilala ang tatlong katauhang ito bilang pamantayan ng pamimilosopo. Kung tutuusin ay napakalawak ng mga pinagnilayan ng tatlong pilosopong ito na tila baga, nagmistula silang pangunahing sanggunian kahit ng mga pilosopo ng ating panahon. Ayon nga kay Alfred North-Whitehead, “[A]ng buong kasaysayan ng pilosopiya ay mistulang isang talababa kay Platon at Aristoteles.”

            “Ang isang buhay na di pinagnilayang-ganap ay di tahasang maisakabubuhayan.” Iyan ang isa sa mga pinakilalang kasabihan mula kay Sokrates. Wala talagang naisulat na gawa si Sokrates, sa katunayan, ang mga bagay na ating nalalaman tungkol kay Sokrates ay mula sa mga isinulat ng kanyang estudyante na si Platon sa kanyang Mga Talastasan ni Platon. Nakapaloob sa gawang ito ang mga kasabihan ni Sokrates.

            Sinundan ni Sokrates ang pasimula ng mga sopists sa kanilang pag-aaral ukol sa katauhan ng tao. Kaiba sa pag-aaral ng mga sopists, nilayon ni Sokrates na pagnilayan ang obhektibong kahulugan-katotohanan bilang pundasyon ng isang argumento. Ayon sa kanya, “kung ang tao ang pamantayan, ano nga ba ang ‘tao?’”

            Dalawang direksyon ang kinapupuntahan ng diskurso ni Sokrates: una, palabas na naglalayong magbigay ng isang obhektibong kahulugan, at; ikalawa, paloob upang madiskubre ang kalooban ng tao, ang kaluluwa na para kay Sokrates ay pinagmumulan ng katotohanan. Ito ayon sa kanya ay isang pang-habang-buhay na saliksikin.

            Dahil sa walang nailimbag na gawa si Sokrates, ginawan ito ni Platon ng pagsasama-sama bilang talastasan. Tatlong bahagi ang talastasan ni Sokrates: una, maghahayag siya ng isang suliranin sa isang tao, kung saan ang taong ito’y maghahayag na alam niya ang kasagutan; ikalawa, mahahanapan ni Sokrates ng pagkukulang ang argumento ng kanyang pinagtanungan kung saan unti-unting maaninagan ng katangahan ang napagtanungan at tiyakang aamin sa katangahan, at; ikatlo, isang kasunduan ang kawawakasan ng dalawang “tangang” tao, at sadyang hahagilapin ang katotohanan ng tahasan. Madalas ay bitin ang mga talastasang ito sa kadahilanang hindi ihahayag ni Sokrates ang katotohanan dahil importanteng sila ang makadiskubre nito ng pansarili sa pamamagitan ng isang proseso ng pag-alam. Ito ang kanyang tinatawag na midwifery, kung saan ang dalawang tao ay nagtutulungan upang marating ang katotohanan.

            Ayon kay Sokrates, ang kahulugan ay isang malinaw at ayos na konsepto na kahit madaming kaganapan, may isang aspeto dito na nag-iisa. Ang totoong kaalaman ay higit pa sa pagkilatis sa mga pangyayari. Ang kaalaman ay may kaugnayan na madiskubre sa pangyayari ang mga elementong nananatili matapos itong maglaho. Tulad nang sa halimbawa ni Stumpf, “ang isang magandang bulaklak ay umiiral, ngunit maaaring umiral ang konseptong ‘maganda’ nang wala ang bulaklak.” Para sa kay Sokrates, sa likod ng mundo ng pangyayari ay may umiiral na kaayusan na nadidiskubre ng isip: na ang lahat ng bagay ay may kinapupuntahan, sa wikang Griyego telos.

            Dumako naman tayo kay Platon. Para kay Platon, lahat tayo ay may estado ng pagmemeron na may kinaukulang estado ng kamalayan. Ang pinakamababang uri ng kamalayan ay ang opinyon na may kinaukulang estado ng pagmemeron na imahe. Sa paningin ng taong nasa ganitong kalagayan, ito ay totoo. Sa kabilang dako, ang pagmemeron sa paniniwala ay kinakamalayan ng mga partikular na obheto na di natin masasabing iyon-na-nga sa kadahilanang apektado pa din ito ng kaukulan ng opinyon, hatid ng iba’t ibang interpretsyon na maaaring magmula sa ating iba’t ibang pagtingin sa kabagayan. Upang maisapatunay na kaalaman nga ang isang kamalayan, dapat ay nasa bahagdan ng pag-intindi, ang isang pag-intindi ay hindi isang pagsasabuong-empirikal, bagkus ito ay isang mababang bahagdan pa din. Higit dito ang ideya ukol sa porma kung saan nasok na ang tunay na kabuoan ng isang kabagayan kug saan kabuoang rason na din ang ating kinagagamitan.

            Inayon ni Platon ang mga bahagdan na ito sa “Alegorya ng Yungib.” Para kay Platon, ang porma ang basehan at pinagmulan ng lahat ng katotohanan. Isang halimbawa, may nakikita tayong mga likhang-sining tulad ng sa kabundukan. Ang likhang-sining na mga ito ay mayroong pinagbasehang tunay na entity na maaari nating pakahulugan bilang maganda din base sa kagandahan ng likhang sining, yayao tayo tungo sa pagsasa-konsepto natin ng kung ano ang “maganda.” Alalaombaga, ang konsepto natin bilang “maganda” naaayon pa din sa kalaunang konsepto ng “tunay-na-maganda-bilang-porma” na basehan o pinag-ugatan ng konseptong maganda.

            Makikita natin na maluluma ang likhang sining, yayao at mawawala ang pinagmulan ng likhang sining at magiging suhektibo ang ating pagsasakonsepto sa nga bagay na ito ngunit ang porma ng kabuoan ay di mawawala, patuloy itong magiging.

            Para kay Platon, ang kabagayan ay naaayon sa “ang Mabait,” ang porma ng mga porma. Ito ang tunay na kinaugatan ng pagmemeron ng reyalidad-bilang-katotohanan. Ang lahat ng bagay sa kinalaunan ay kaalaman ukol sa “ang Mabait.”

            Sa gayong palagay, ang pakiramdam-bilang-karanasan, paniniwala at pagsasa-isip ay temporal na pasinaya ng pag-iisip, dahil hindi itong mga ito ang tunay na kaalaman bagkus ito’y mga mababaw na kagayahan ng katunayan. Ayon kay Platon, bilang sagot sa katanungang papaano malalaman ang katotohanan, porma at “ang Mabait,” kanyang isinagot na ang kaalaman ay nagmumula sa kaluluwa sa kadahilanang ang kaluluwa ay ipinganak nang may katotohanan. Ang pagsasakatawan ng kaluluwa ay nagpakalimot para sa kaluluwa, kaya’t kahit na alam na natin ang lahat ng bagay, hindi natin alam na alam natin ang mga ito.

            Sa madaling sabi, ang lahat ng kaalaman ay pagsasaalaala. Sa kadahilanang nasok na sa atin ang katotohanan sa pamamagitan ng kaluluwa. Gamit ang kagawian ni Sokrates na midwifery, ipinapaalala sa atin ang mga bagay na likas na sa ating pagkatao.

            Tulad nga ng sa Meno ni Platon, “ang kaluluwa sa pagiging immortal at ipinanganak na ng makailang ulit, kinita ang mga bagay na umiral, sa mundo mang ito o sa kailaliman, ay may kaalaman sa lahat ng mga ito.

            Sa Phaedo isinaad ni Platon na ang mga ideyang nasa sa atin ay ayos at tama kaya’t hindi ito maaaring nagmula sa pakiramdam o karanasan, wala itong maaaring pagmulang iba kundi mula sa dugsong nito at ng mundo ng ideya.

            Ipinanganak si Aristoteles sa Stagira at nag-aral sa akademya ni Platon. Nang maglaon, nang mamatay si Platon umalis mula sa akademya si Aristoteles dahil sa di pagkakasundo sa mga bagong namumuno dito. Nagtayo siya ng sarili niyang akademya, ang Liseo kung saan tinuturo ang pilosopiya ni Platon, gayon din ang pamumuna rito.

            Ang pangunahing udyok ng pilosopiya ni Aristoteles ay ang pagpuna sa pagiging makaibang-mundo ng pilsopiya ni Platon. Para kay Aristoteles mayroon lamang isang mundo kung saan kanyang inihayag na papaanong ang hilagyo ng kabagayan ay umiiral hiwalay sa kabagayan, at kung sila ang sanhi ng kabagayan, papaanong umiiral sila sa ibang mundo? Isang importanteng kinaukulan ni Aristoteles ang paghusga ni Platon sa pagbabago at galaw. Para kay Platon, ang pagbabago ay yaong nakaangkla sa temporal the mundo ng kinakikitaan, at ang mundo ng di-paggalaw ay yaong mundo ng porma na di-nagbabago. Para kay Aristoteles, di-sapat ang pang-ukol na ito.

            Nilinaw ni Aristoteles, gamit ang konsepto ni Platon, na ang porma at kaanyuan ay puwede lamang paghiwalayin sa isip ngunit hindi sa katotohanan-bilang-pangyayari. Ang porma ay kaisa ng kabagayan at sumasan-takip sa kadahilanang madaming kabagayan ang pupuwedeng magkaroon ng kaparehong porma. Kanya itong tinukoy bilang kaanuhan. Halimbawa ay ang pagsasabing “Iyan ay aso.” Ang porma ay ang hilagyo o kalikasan ng isang kabagayan, relatibo sa kanyang gawain, “ang aso ay tumatahol.” Sa kabilang dako, ang kaanyuan ay umaayon sa kaituhan kung saan ito ay naisasaiba mula sa ilan pang kabagayan. Ito ang tinukoy ni Aristoteles bilang kakanyahan. Ang reyalidad aniya ay tigib ng madaming kakanyahan. Walang mundong hiwalay na pinanggagayahan ng kaanyuan.

            Naresolba ni Aristoteles ang suliranin ng pagbabago sa pamamagitan ng konsepto potensyal at akto. Ang potensyal ang maaaring maganap o mangyari sa isang bagay na posibleng maganap o di maganap. Halimbawa, kapag tayo ay nakakita ng isang binhi, isinasaisip natin na posible itong maging halaman, halaman na posibleng maging puno, puno na posibleng mamunga at iba pa. Ngunit halimbawang habang binhi ito’y nakursunadahan ito ng isang ibon at kinain tapos ang potensyal, tila naglaho parang bula. Ang akto naman ang tumutukoy sa kaganapan ng isang potensyal.Para kay Aristoteles, ang ating kaalaman ay sadyang ganyan, na nakaangkla sa posibleng mangyari at sa nangyari dala ng karanasan at interpretasyon.

            Sa kabilang dako, upang malaman ang katotohanan, nakatuon dapat ang ating kaalaman sa reyalidad ng pakiramdam at di sa sumasantakip sa kadahilanang ang reyalidad ng pakiramdamay konkreto sa kalagayan, kung saan mula doon ay ating nababanaagan ang mga konsepto na nagiging hudyat ukol sa  mga kabagayan at sa sumasantakip dito.

            Sa loob ng kaisipan ng tatlong importanteng palaisip na ito ating nakakitaan ang kabuluhan ng mga konseptong isina- ng mga naunang palaisip. Puno ng kakintalan ang pagsasaisip ng mga palaisip na ito na umaayon sa mga susunod pang mga palaisip, lalo na sa makabagong panahon.

Sanggunian

Ferriols, Roque, SJ. Mga Sinaunang Griyego

Palmer, Donald. Looking at Philosophy: The Unbearable Heaviness of Philosophy Made Lighter

Sapno, Eduard J. Q. An Introduction to the Ancient Greeks (Di-nailimbag na Gawa, San Carlos Seminary)

Stumpf, Samuel-Enoch. Philosophy: History and Problems

Yarza, Ignatius. History of Ancient Philosophy

2 Yugto

Pilosopiyang Medyibal

Dakila ka, O Panginoon, at kahihigit na marapat papurihan; ang iyong kapangyariha’y malawak, at ang iyong dunong ay di kayang tuusin. Kaya’t kaming mga taong kabilang sa iyong nilikha ay nasasabik na ika’y papurihan – kaming dumadala sa aming katauhan, dumadala sa mga ebidensiya ng aming pagkakasala at ang katunayan na iyong hinahadlangan ang mapagmataas. Gayunpaman kaming mga taong kabilang sa iyong nilikha ay nananabik pa ding ika’y papurihan. Iyo kaming pinupukaw nang sa aming papuri sa iyo kami ay magsiya, dahil iyo kaming nilikha at pinalalapit kami sa iyo, at ang aming mga puso’y di-matatahimikan hanggat hindi sa iyo namamahinga.

            Iyo sanang payagan na aking malaman at maintindihan, Panginoon, kung ano ang nauna: ang tumawag sa iyo o ika’y papurihan? Makilala ka o ika’y tawagin? Dapat bang ikaw ay aming kilala bago ka naming tawagin?

San Agustin, Ang Pangungumpisal I, 1(1)

Nang Pumasok ang Diyos sa Pilosopiya

Kaiba sa pinagsimulan ng sinaunang kaGriyegohan, naging puno ng relihiyon at naging isang importanteng aspeto ito ng pilosopiyang medyibal. Sa katunayan, sa bahagdang ito ng pilosopiya tunay na nakaangkat ng paniniwala sa Romano Katolisismo. Karamihan sa mga palaisip ng bahagdang ito ay mga kilala ring teologo. Di hamak na nuong nagsimula ang pilosopiya sa medyibal na panahon, pinanibago nito ang mukha at katusuhan ng pilosopiya. Naisa-Kristiyano ang nuo’y mga paganong kaisipan.

            Para kay Agustin, ang epistemolohiya ay kailangang tingnan bilang isang relihiyosong konsepto at hindi bilang konseptong-Ionia na kaalaman bilang katapusan ng paghahanap, o konseptong-sopists na kaalaman bilang gamit-praktikal. Para sa kanya, ang mga maling nosyon ng kaalaman ay nagpapalihis ng landas tungo sa Diyos. Ang tunay na kaalaman ay gumagabay sa atin sa ating paghahanap ng katotohanan, katotohanang nagdadala sa atin sa pinagmulan ng katotohanang ito, ang Diyos. Ang paghahanap ng kasiguruhan ang isa sa mga importantent ambag ni Agustin sa epistemolohiya lalo’t higit sa kanyang gawa na “Laban sa mga Akademiko” kung saan kanyang hinayag ang kamalian ng skeptisismo sa kadahilanang ang kanilang pahayag na “di tayo makaaalam” ay isa ng testamento ng katotohanan para sa kanila kung kaya’t walang kapupuntahan ang ganitong argumento. Kanya ding inihayag ang kamalian ng mga skeptiko ukol sa kamalian ng pagsangguni sa pakiramdam, ito ay sa kadahilanang ang lahat ng interpretasyon ng ating pakiramdam ay tama sa katugunang ito ay bibigyang interpreatsyon ng di-hihigit sa nais nitong ipahayag. At iyong nilalaman ng ating isip ay totoo sa katugunang ito mismo ay inihahatid sa atin ng tayo’y may kamalayan at kahit ang ating pag-aalinlangan ay nagbibigay ng kasiguruhan. Kanya ngang sinabi, “kung ako’y nagkamali, ako-ay. Dahil kung ang isa’y di-umiiral di diya pupuwedeng magkamali…Sa gayong palagay hindi pupuwedeng hindi ako makaalam. Ako-ay. Umiiral ako.”

            Sa kanyang pag-aaral ng reyalismo ni Platon, ganyang ginamit ang mga tipikal na argumento at terminolohiyang gamit ni Platon. Kanyang sinang-ayunan na ang kaalaman mula sa pakiramdam ay di-nagbibigay ng kaalamang-ganap, kaya’t ito ay nasa mababang bahagdan ng kaalaman. Ngunit, hindi sa lahat ng punto sila’y nagkakasundo, tulad ng kay Agustin na hindi niya isinasantabi ang kakayahan ng pakiramdam na maghatid ng katotohanan sa kadahilanang ang pakiramdam ay kasamang nilikha ng Diyos at ang kamunduhang-pinakikiramdaman nitong inihahatid sa ating kamalayan. Ang pakiramdam aniya ay instrumento ng makaloob-na-tao, isip o kaluluwa na nagbibigay-interpretasyon at humuhusga sa nakakalap na impormasyon. Kanyang itinuloy na ang kataas-taasang katotohanan ay nakikita sa kalooban at kadunungan. Dalawang katanungan ang nag-ugat dito: una, ano ang kalikasan ng mga pangkaloob na katotohanan, at; papaanong nakakamalayan ito ng isip? Kanya ngayong pinagkaiba ang dalawang obheto-kaalaman: una ay ang mga pisikal-katotohanan na temporal, nagbabago at naisasa-pakiramdam, at; ikalawa ay ang mga batas ng matematika na sumasantakip, di-nagbabago at nadidiskubre ng isip. Kanyang sinabi na hindi ito likha ng tao bagkus ay mga obhetong-kaalaman. Ano ngayon ang gumagabay upang malaman ang walang-maliw-na-katotohanang ito? Banal-na-kaliwanagan.

            Ang banal-na-kaliwanagan na ito ang kanyang sinasabing nagbibigay-daan upang ating madiskubre ang pakiramdam-katotohanan, ang walang-maliw-na-katotohanan, porma at banal na kaisipan. Ayon sa kanya, ang lahat ng tao’y nangangailangan ng ganitong kaliwanagan upang malaman ang katotohanan. Kanyang idinagdag na kahit ang mga taong di naniniwala sa Diyos ay kabilang sa naliliwanagan, kaya nga lamang ay hindi nila ito sinasang-ayunan bilang Diyos. Ang konseptong ito ay di naman ekslusibong relihiyoso’t mistikal. Dahil sa banal-na-kaliwanangang ito, nagkakaroon ng pagkakataon ang taong makilala at malaman ang katotohanan, lakbayin ang kalooban ng pag-iisip tungo sa kanyang pagtungo labas sa kanyang sarili at pisikal na mundo. Sa pamamagitan nito, nababanaagan niya ang kawalang-hanggan, tungo sa pagkilala sa Diyos.

            Tinukoy din ni Agustin ang suliraning pumapaloob sa pananampalataya at rason. Kanyang sinabi na hindi ito magkaibang daan tungo sa katotohanan, sa kadahilanang hindi makakikilos ng maayos ang rason nang walang pananampalataya. Kung ang rason ay walang impluwensiya ng pananampalataya tatanggalan nito ng kabuluhan ang pananampalataya at magmumukhang rason lamang ang pinangangailangan bilang isang instrumentong walang kinikilingan, lumalagom ng impormasyon at isasaproseso ito. Ang rason ay kilos ng buong pangangatauhan na apektado ng orientasyon ng puso, kagustuhan at pananampalataya, na ang prosesong sa-isip at moral ay kapuwa umeepekto sa isa’t isa. Sa gayong kadahilanan, kahit maliwanagan ng banal-na-kaliwanagan ang tao upang maka-alam ng totoo, depende sa pagtanggap ng puso at loob ang kaayusan nito tungo sa tamang daan at interpretasyon.

            Sa tradisyon ng kaisipan ni Agustin, pinaliwanag na dahil sa kasalanan ito ay nakasira sa ating kakayahang makapag-isip ng diretso, at nangangailangan tayo ng grasya bago tayo makapagrason ng naaayon. Implikasyon nito na kailangang naniniwala muna tayo para mamilosopiya. Ang pangingibabaw ng pananampalatay sa rason. Isang palaisip ang naghatid ng kompromiso dito, si Tomas ng Aquino.

            Para kay Tomas, ang pangunahing kinakailangang ipakita ay kung papaanong ang pananampalataya at rason ay nababagay. Para sa kanya, nasok ng kasalanan ang ating moral na pamumuhay at hindi ang rasyunal. May kakayanan ang rason na makaangkat ng kaalaman hiwalay sa pananampalataya at ang pananampalataya ay iba sa rason ngunit hindi magkasalungat. Kaiba sa nakararaming palaisip sa bahagdang medyibal, hatid ni Tomas na iba nag pilosopiya sa teyolohiya, ngunit ang dalawang ito ay hindi magkasalungat bagkus ay komplimentaryo.

            Pinagkaiba ni Tomas ang dalawang rehiyon ng kaalaman. Ang pananampalataya aniya ay kinapapalooban ng katotohanan sa rebelasyon tanggap sa pamamagitan ng paniniwala. Ito ay nagmumula sa Diyos patungo sa kamalayan ng mundo. Ang Banal-na-Sangtatlo, sakramento, salang-orihinal at ang huling paghuhusga ay sangkap ng pananampalataya. Ito ay maaari lamang malaman sa pamamagitan ng rebelasyon hatid ng paniniwala. Ang rason sa kabilang dako ay katotohanang base sa kalikasan, tanggap sa pamamagitan ng pagrarason base sa karanasan. Ang kilos naman nito’y mula sa kaalaman sa kalikasan tungo sa Diyos. Kaalaman base sa karanasang-pakiramdam, siyentipikong katotohanan, at katotohanang-ukol-sa-pilosopiya ay di kayang malaman ng pananampalataya o rebelasyon. Halimbawa, ang salitang “puso” ay pinagaaralan sa agham-buhay bilang parte ng pangangatawan na nagbibigay-buhay. Sa Bibiliya, ito ay ginagamit bilang isang metaporikal o simbolikal na pasinaya.

            Para kay Tomas, tulad ng kay Aristoteles, ang utak ng tao’y tulad ng isang blankong papel. Hindi naniniwala si Tomas sa mga likas na ideya. Ang pagkilos ng kadunungan ay makakakitaan mula sa pakiramdam kung saan ang kaalamang makukuha dito ang nagsisilbing laman ng kinaalaman. Ngunit, ang pakiramdam ay di sapat upang maghudyat ng kung ano ang alam dahil may alam ang dunong na di kayang pakiramdaman. Ang dunong ay kapwa aktibo at pasibo. Bilang pasibo, ang dunong ay tumatanggap ng mga impormasyon mula sa pakiramdam at bilang aktibo, isinasaayos nito ang mga impormasyong nakalap ng pakiramdamupang kilatisin ang sumasantakip sa mga partikular na obheto. Sa katunayan, ang mga impormasyong nakakalap ay di lamang basta-basta, sapagkat kalakip nito ang hudyat ng sumasantakip at porma. Pinoproseso ng aktibong dunong ang sumasantakip mula sa samo’t saring kabagayang kasama nito na sadyang kalikasan ng kadunungan.

            Si John Duns Scotus ay naniwala, taliwas kay Tomas, na ang rason at pananampalataya ay dalawang tahasang magkaibang uri ng pagsisiyasat. May hanggahan ang rason ayon sa kanya, kung saan ang rehiyon ng rason ay hindi sumasakop sa kaalamang ukol sa pananampalatay kundi pati sa mga diskusyong rasyunal ukol sa sa mga aspeto ng kalikasan ng Diyos, banal na katalagahan at immprtalidad ng kaluluwa. Pananampalataya lamang ang nagbibigay kasiguruhan sa atin sa kasangkapan ng paniniwala.

            Tinutukoy ng teyolohiya ang Diyos bilang pangunang pagninilayan habang ang pilosopiya nama’y tinuturing ang Diyos bilang kinasimulan ng lahat ng kabagayan. Nang tinuring ni Tomas na isang spekulatibong disiplina ang teyolohiya, kay John Duns Scotus naman ay ang teyolohiya ay isang agham-praktikal tungo sa pagsasaalaala ng mga kaganapang naayon sa kaligtasan ng kaluluwa sa pamamagitan ng rebelasyon. Sa pananampalataya ay kayang turingan ng tao na ang kaluluwa ay imortal at di nasisira; ang rason ay kaya lamang maghatid ng hudyat ng explanasyon nito ngunit hindi kayang patunayan.

            Tulad ni Tomas, realistiko ang pilosopiya ni John Duns Scotus lalo na sa larangan ng persepsyon. Para sa kanya, kayang kilalanin ng dunong at pakiramdam ang isang obheto, taliwas sa sabi ni Tomas na ang sumasantakip lamang ang kayang alamin ng dunong base sa pagkalap ng dala ng pakiramdam. Para kay John Duns Scotus, ang sumasantakip ay di malayong mag-ugat sa kaisipang-tao. Bagkus ito ay mayroon lamang kakaibang uri na kinabibilangan ng pare-pareho. Sa gayong impormasyon, ito ang nagiging basehan ng katotohanang-esensyal sa kaalaman.

            Tulad ng kay Bonaventure, inihayag ni John Duns Scotus na ang kalayaan at pangunahin ng kalayaan sa pagdedesisyon at akto ng pagmamahal ay mga bagay na higit sa dunong.

            Kanyang hinayag na ang totoo lamang ay ang indibidwal, ngunit may obhektibong reyalidad ang sumasantakip. Ang porma ay dapat may bukod-tanging porma ng tao na tunay na may kakahyahang malaman, gayon, ang kalikasang likas na sumasantakip ay ang indibidwal na kalikasan.

            Sa kabilang dako, hatid ni William ng Ockham ang dalawang ambag sa pilosopiya: una, ang kakintalan ng kapangyarihan ng Diyos na umaayon sa ating pagsasaisip ng mundo. Kung ang Diyos ay ganap-na-makapangyarihan, hindi niya nilikha ang mundo dahil kinakailangan, bagkus ang mundo ay patuloy na umaasa sa kanya upang umiral; ikalawa, ang pag-ayon sa isang radikal na empirisismo kung saan di na kinakailangang halukayin ang pangangailangan sa isang rasyunal o hipotetical na pagninilay. Ang metodong ito ay makikilala bilang Ockham’s razor gamit ang pagpapatunay na di na kinakailangang umapela sa sumasantakip.

            Hindi sinasang-ayunan ni William ang konsepto ng “sumasantakip.” Ayon sa kanya, “walang bagay na kayang malamang likas sa sarili, kung di malalaman ng lantaran.” Ang lantaran ay tumutukoy sa ating pagtingin sa kabagayan at ang ating kamalayan ng ating estadong-pangkalooban tulad ng gawa, saya, lungkot at kagustuhan. Ito ay tinutukoy bilang kaalamang eksperimental dahil nakaangkla ito sa mga obheto nito kung saan ating malilinawan kung ano ang umiiral at kung ano ang hindi umiiral. Para sa kanya, ang sumasantakip ay di-mismong “sumasantakip” dahil paanong magiging gayon kung wala naman itong kongkretong pag-iral sa labas ng konseptong ito? Ang umiiral ay ang kongkretong kabagayan na humihipo sa ating karanasan at pakiramdam.

            Ang nominalismo ni William ay “salitang-sumisimbolo” na teorya-ng-signos. Ang isang signos ay isang elementong representasyon ng isang bagay na kaiba. Ito ang isa sa pinakaimportanteng aspeto ng epistemolohiya ni William. Ayon kay William, may dalawang uri ng signos: una ang likas na signos kung ang simbolo ay representasyon ng sanhi nito, tulad ng “usok sa apoy,” at; ikalawa, kumbensyunal na signos, upang tumukoy sa kulturang nag-aayong magsarepresinta, magimbento ng ideyal, ng imaheng-mental. Halimbawa, Heidegger ay tumutukoy sa isang kilalang katauhan sa larangan ng eksistensiyalismo, sa kabilang dako kapag sinabi kong pilosopo madami ang maaaring katauhang pumasok sa ating kamalayan. Sa gayong panimula, hinango ni William na nagsasakonsepto tayo ng bagay ukol sa pagsasasumantakip. Ang ekspresyong “ang lahat ng aso’y mabalahibo” ay pinasimpleng pasinaya na “si Tagpi ay mabalahibo, si Blacky ay mabalahibo…” kung saan ang ating pagsasakonsepto sa “aso” ay kinasusundan pa ng hiwalay na kaalaman uko sa kanilang “kabalahibuhan.” Sa gayong palagay, ito ang isinantabi ni William dahil para sa kanya ang kongkretong karanasan natin ukol sa “kabalahibuhan” ang kasagutan mas higit sa pagsasakonsepto ng kung ano ang “mabalahibo.”

            Para kay William, ang susi upang maintindihan ang mundo ay naaayon sa ating pagdanas sa mundo sa pamamagitan ng karanasan. At ang metodikong razor niya ang nagmistulang susi upang tunguin natin ang mga pangyayari at hindi ang isang konseptong metapisikal na nagpapakakumplikado sa ating pagsasaisip sa mga bagay-bagay. Bilang paglalagom, ang mga abstraktong entidad ay mga sanggunian lamang ng mga salita sa iba pang mga salita at hindi sa mga aktwal na kabagayan. At ang Ockham’s razor – na tumutukoy sa di pagpapairal sa pag-iral ng kabagayan nang higit sa kinakailangan – ay nagsilbing pangunahing prinsipyo sa modernong agham at pilosopiya.

            Ang pilosopiya ng mga palaisip na ito sa medyibal na bahagdang ito ng pilosopiya ay sadyang komplikado na at tali-taliwas ngunit hayagan ding tuluy-tuloy ang kaisipan. Sadyang naging iba na ang pananalamin ng pilosopiya sa mukha ng pag-usbong ng Katolikong pananampalataya. Tila baga nagmistulang Katoliko na ang paganong pag-iisip ng mga palaisip ng sinaunang kaGriyegohan.

            Ang relihiyon talaga, iba kung manakop…patago. Sa simula, lumihis ang kaGriyegohan mula sa mga mito’t alamat ngunit pagdating sa medyibal, Diyos ang hari. Ito ang sinasabing deus ex machina ni Aristoteles, kaya nga lamang hindi ito tumutukoy kay Anaxagoras.    

Sanggunian

Beley, Daxter at Eduard J. Q. Sapno. A Brief History of Medieval Philosophy (Di-nailimbag na Gawa, San Beda College)

Sapno, Eduard J. Q. A Survey of the Middle Ages (Di-nailimbag na Gawa, San Carlos Seminary)

              

3 Yugto

Ukol sa Kaisipan at Pakiramdam:

Pilosopiya ng Modernong Panahon

Ang kaisipan ng tao, sa isang bahagi ng pangangatwiran, ay pinagkakataong pagmunihan ang ilang katanungan na hindi nito kayang tanggihan, sa kadahilanang likas sa tao ang batuhin ng ganitong pagmumunimuni. Ngunit hindi niya kayang bigyang-kasagutan ang mga katanungang ito dahil nananaig ito sa kakayahan ng kanyang pagmamatuwid.

Immanuel Kant, Puna sa Ganap na Pangangatwiran

Akin Itong Nararamdaman; Ikaw, Naisasip Mo Na Ba?

Sa mahabang kasaysayan ng pilosopiya, sadyang may hangganan ang pagtrato sa kaisipan at pag-aklas sa pinagmumulan ng katotohanan. Unti-unting kumikilos ang pagiging komplikado ng pilosopiya mula sa katauhan ng pakikibagay tungo sa pagsasa-problema ng pagsasa-pakiramdam at pagsasaisip ng mga bagay na sadyang may dalang haplos sa pagmumunimuni. Ang tao, walang kakayanang tumakas sa pag-alam. Siya mismo ay bunga ng kanyang patuloy na pag-alam, hayag man sa kanya ito o hindi. Ito ang ikatlong yugto ng payak na pananaliksik ng mananaliksik. Isang importanteng bahagdan ng pag-aaral ng pilosopiya ang modernong panahon sa kadahilanang dito napagtitibay ang mga sinaunang pinagmunihan ng sinaunang mga palaisip. Dito, ang pamimilosopiya ay tigib ng kontrobersya, pagsasatanong at patuloy na pag-iwas sa kasagutan. Saan nga ba tunay na nagmula ang kaalaman?

            Si Francis Bacon ay isang pulitiko sa propesyon at ating masasabing isang palaisip sa kinahiligan. Kanyang pinaniniwalaan na ang tao ay mga interprete at alipin ng kalikasan, na ang katotohanan ay hindi nagmumula sa nagahaharing-uri o yaong mga namumuno. Ang kaalaman ay bunga ng ating mga pinagdaanang karanasan.

            Ambag din ni Bacon ang pangangatwirang induktibo, na kanyang tinawag bilang imperensyang-ampliyatibo. Ayon sa mga lohiko noong mga panahong yaon, nakahuhulma sila ng mga konklusyon mula sa pag-aaral ng mga partikular na kabagayan sa pamamagitan ng payak na enumerasyon. Sa kabilang dako, ginamit ni Bacon ang induksyon sa pamamagitan ng metodo ng pagsusuri ng kinapapaloobang kalikasan ng partikular na bagay na pinag-aaralan at ipagsasatibay ng karanasan ukol sa kaparehong kabagayan kung tunay ngang totoo.

            Para kay Bacon, dapat tayong lumisan mula sa ating mga kinikilingang konsepto at kaisipan dahil ito ang mga nagsisilbing pumipigil sa katotohanan ng pag-alam. Kanya itong tinawag bilang mga “idolo.” Ayon kay Bacon, sa kadalasan ay mayroon tayong pinanghahawakang mga paniniwalang nagsisilbing hudyat ng ating pinanggalingang kaligiran tulad nang sa ating mga pamilya. Kanya itong tinawag bilang “idolo ng tribo.” Sa katunayan, hindi madaling makaalpas mula sa isang kinamulatang kaisipan sa kadahilanang ito ang nagsisilbing kaugnayan natin. Ligtas tayo sa paniniwalang ito dahil may pagkakakilanlan ang pagkakaangkla natin dito. Implikasyon ng kaisipang ito na walang konseptong-sumasantakip. Ang lahat ng bagay ay suhektibo sa pinanghahawakang prinsipyo ng tao.

            Ikalawa, kaugnay ng naunang idolo, may mga bagay tayong pinanghahawakang sariling mundo dala ng ating obhektibong pagkilatis sa ating pag-alam. Tipikal sa tao na panghawakan ang isang bagay na kanyang kinamulatan. Sa gayong kadahilanan, ang isip ng tao ay unti-unting humihiwalay sa kabukasan ng pagsasaisip. Ito ay kanyang tinawag bilang “idolo ng yungib.” Ating isinasara ang ating kamunduhan sa katotohanan ng kalakhang-mundo na pumapaloob sa ating maliliit na mga mundo.  Para na din nating sinabi na “Ako lamang ang umiiral, ang mundo ay aking produkto.”

            Ikatlo, madalas ay mayroon tayong mga katauhang kinariringgan ng mga matatarok na mga bagay. Yaong ating matuturingan bilang maalam. Ngunit kung susuriing maigi, walang laman ang kanyang mga sinasabi. Ngunit madalas ay napapaniwala tayo. Ang mga taong ito ay dinadala ng kanilang pasyon sa pagsasa-ekspresyon at hindi tigibang ang kanilang kaalaman. Kay dami ng mga ganitong tao ngayon: basta may masabi na lang. Tulad ng mga “ministro ng relihiyon” madalas, wala naman talaga silang sinasabing bago pero nagmumukhang-maganda dahil maganda ang presentasyon. Ito yaong mga tinatawag ni Bacon bilang “idolo ng palengke.”

            Ang huli’t ikaapat ay ang pagsasa-konsepto natin ng “pagsunod-sa-uso.” Ang tao, madaling mahalina sa mga bagay na nauuso. Isang halimbawa dito ay yaong pagkagat sa kinahuhumalingang kaisipan. Tulad noong dati, patok-na-patok sa San Beda ang kaisipan na ang estudyanteng nagpapaka-dalubhasa sa pilosopiya ay walang Diyos at ang mga propesor daw ng pilosopiya ay nagtuturo ng ateyismo. Sadya bang ang pilosopiya ay humuhulma sa mga taong-walang-Diyos. Napakababaw. Isa bang tradisyon ito na hindi namin nalalaman? Iyan yaong mga taong hindi alam ang kanilang sinasabi dahil nakikisunod lamang sila sa kaisipang kaiba ang mga namimilosopo, ang mga palaisip na naghahanap-ng-kahulugan sa buhay na tila para sa kanila ay bumabagabag sa pag-alam. Ang mga taong may kababawan sa pag-iisip ay ang tinuringang mga “idolo ng teatro.” Mga taga-sunod sa uso na hindi man lamang kinikilatis ang kanilang sinasabing alam nila.

            Sa kabilang dako, isang palaisip ang tumukoy sa tao bilang isang makina. Kanyang sinabi na ang kalikasan ng diwa ay binubuo lamang ng mga kamukhaan at mga aksidente at hindi ito yaong mga-bagay-sa-katotohanan-ng-kanilang-sarili. Tayo ay nabibigyan lamang ng hudyat ng kanilang pag-iral sa pamamagitan ng ating pagramdam. Ang pakiramdam na ito ay nag-ugat mula sa ating katawan bilang daan ng pagpapakiramdam. Si Thomas Hobbes ang palaisip na ito.

            Para kay Hobbes, ang pag-intindi ay isang espesyal na uri ng imahinasyon kung saan ating isinasaad sa pamamagitan ng salita ang ating kinaalamanan. Ang katotohanan naman ay ang tamang pagsasaayos ng ng mga pangalan sa ating pagdalumat.

            Ayon kay Hobbes, ang ating kaisipan ay may sinusunod na kilos. Kanya itong tinuringan bilang kilos-sikolohikal. Kanyang sinabi na ang tao ay may sinusunod na takbo-ng-pagsasaisip ngunit, may kadalasang ito ay walang gabay at magulo sa kadahilanang hilig ang ating ginagamit na pamantayan imbes na pangangatwiran kaya’t ang kadalasan ng ating pag-alam ay nakaangkla sa suhektibong pag-intindi sa kayarian ng kabagayan.

            Ang tao at hayop ay may inaasam na epekto mula sa sanhi. Ating pagpalagay ang katotohanan na ang tao at hayop ay kapwa kumakain, saan nagmula ang konsepto ng “pag-kain,” hindi ba’t sa konsepto na siya ay “gutom” at bise-bersa? Ngunit, ayon kay Hobbes, tao lamang ang may kakanyahang mangilatis-ng-hinaharap. Ang tao ay di kumikilos dala lamang ng likas-na-simbuyo. Bagkus nagsasaisip ang tao. Kaya nga’t sinabi ni Hobbes na ang karanasan ang pinakamagaling na tagapagturo. Sa larangan ng pagsasaisip dalawang uri ng kilos-sikolohikal ang ating ginagamit: ang mga hudyat ng pagsasaalaala kung saan atin pinapangalanan ang mga kabagayan upang ating maihatid ang pagkakakilanlan nito sa ating kamalayan, at; ang ating pagpapaalam ng ating kaisipan at hilig sa tao kung saan nagiging likas sa atin ang ating pagsasaalaala. Halimbawa, ito ay pangunang ginamit ng mananaliksik sa isa sa kanyang mga pagmumunimuni, may isang pagkakataon na ang mananaliksik ay naglalakad kasama ang kanyang barkada mula sa pag-kain sa ikalawang-kalsada sa may Concepcion Aguila. Sa kanilang paglalakad ay nadaanan nila ang isang magandang babae na may pabangong halintulad sa iniregalo ng mananaliksik sa isang importanteng babae sa buhay niya. Imbes na ang pokus ng mananaliksik ay sa babaeng kanyang nakasalubong, bumaling ang kanyang kamalayan sa pagsasaalaala sa babaeng importante sa kanya. Nagsisilbing hudyat ang gayong mga bagay.

            Noong modernong panahon, tipikal sa isang palaisip ang maging magaling sa iba’t ibang disiplina: may pulitiko, may siyentipiko, may matematiko. Marahil ang susunod na palaisip na bibigyang-turing ng mananaliksik ay isa sa mga, kung di man siya ang, pinakakilalang pilosopong mula sa modernong panahon: si Rene Descartes.

            Bilang isang matematiko, sadyang kaisipan na ni Descartes ang pagsunod sa isang istriktong metodo. Para sa kanya, kung ang isang ideya ay hindi malinaw at hindi katangi-tangi, ito ay hindi totoo.  Upang maiwasan ang gayong mga ideya, dapat ay: ating iwasan ang mga madaliang panghuhusga; bigyang-turing yaong mga malinaw at katangi-tangi lamang; magsimula sa mga payak na kabagayan, at; pagbalik-aralan ang mga mga bagay na naturingan na bilang totoo bilang gabay upang maiwasang may nalampasang maaaring maging kakulangan sa pundasyon ng pag-alam.

            Maganda ang pasimula ni Descartes ngunit may kakulangan nga lang din, o nasobrahan naman, dahil kanyang tinuturingan bilang obhetong-matematikal ang mga bagay na di naman matematikal.

            Para sa kanya, ang proseso ng pag-alam ay paghahanap ng prinsipyo. Ang mga prinsipyong ito ay kailangang maging: malinaw at katangi-tangi, dahil kung gayon ay mawawalan ng pag-aalinlangan sa katotohanan nito; ang kaalaman ukol sa lahat ng bagay ay kinokondisyon ng mga prinsipyong ito at wala nang iba, at; nag-uugat mula sa prinsipyong ito ang kaalaman ukol sa mga bagay na nakaangkla sa kanila dahil hayagang nakapaloob ito sa kanila.

            Unang-una, si Descartes ay produkto ng isang Heswitang institusyon, La Fleche, kaya’t tipikal na may kinikilingan siya ukol sa katanungan sa Diyos. Para sa kanya alam ng Diyos ang lahat at tayo bilang kanyang mga nilikha ay may kakarampot na kaalaman ukol sa pangunang prinsipyo at sa pag-alam sa mga kabagayan. Sa kadahilanang suhektibo ang pakiramdam, nagsisilibi ito bilang sagabal sa pag-alam sa prinsipyo, kailangan natin ng tunay na pangingilatis. Ang mundo ay hindi produkto ng aking pag-iisip.

            Kanyang isinakonsepto ang metodong-pag-aalinlangan dahil para sa kanya, kahit ang kasiguruhan ay hindi ligtas sa pagdududa. Maaaring tayo ay kinakasangkapan ng isang Punong-Manloloko na umaayon na sa tayo ay lokohin sa pamamagitan ng mundong ating ginagalawan. Sa pamamagitan ng metodong ito ay unti-unting kikilatisin ni Descartes ang nilalaman ng kanyang pag-alam.

            Ayon sa kanya, ang pangunang prinsipyo ay ang pinaka-malinaw at katangi-tanging konsepto dahil dito nagmumula ang ating pag-alam sa lahat ng bagay. Para sa kanya, ang kanyang akto ng pagdududa at pag-aalinlangan ay humuhudyat ng kanyang pag-iral, “Ako ay nag-iisip, samakatuwid ako-ay.” Ngunit akin lamang naturingan na ako ay isang nag-iisip hindi sa ako ay may katawan. Sa unang bahagdan na ito ay naturingan ang pag-iral ng isang nag-iisip.

            Sa kabilang dako, nais turingan ni Descartes ang pag-iral ng Diyos. Para sa kanya, ang ating ideya ng perpeksyon ay kinakailangang may obhektibong reyalidad. Sa kanya, ang Diyos ang ating pinagmulan at kung tayo ay umiiral, umiiral din ang Diyos dahil hindi maaaring may higit na bunga kaysa sa sanhi, ang Prinsipsyo ng Pagmumula. Kung ang Diyos ay perpekto, na siyang-siya talaga, hindi siya pupuwedeng maging manloloko dahil ang panloloko ay isang kakulangan.

            Ukol naman sa katotohanan at kamalian ng mga testamento, ayon kay Descartes, ang tao ay nagkakamali at hindi natin kailangang isisi sa Diyos ang kakulangang ito dahil sa katotohanang tayo ay nilikha lamang niya ay sapat na dahilan nang imperpekto tayo. Tanong ni Descartes, sa gayon, tayo ba ay isinumpa sa pagkakamali? Ang sagot niya ay hindi. Ang pagkakamali ay umaayon lamang sa paghuhusga. “Ang mga ideya,” ayon sa kanya “ay hindi mali o tama: nagiging mali o tama lamang ito kung ito’y ating di sasang-ayunan o sasang-ayunan.” Tayo ay may kakayanang magpaka-loob kung ano ang nais natin sang-ayunan at di sang-ayunan.

            Kanya uling binalingan ang pag-ayon sa pag-iral ng Diyos. Para sa kanya, ang kadahilanang perpekto ang Diyos ay sapat nang dahilan na siya ay umiiral dahil isang pangangailangan ang pag-iral sa perpeksyon. Sa gayong pag-ayon ay binigyang-hustisya ni Descartes and konepto ni Anselm, “argumentong-ontolohikal,” at ni Tomas ng Aquino, quinquae viae.

            Sa panghuli, kanyang binigyang-turing ang pag-iral ng materyal na mundo ng tao. Ang ekstensyon ay isang ideya. Sa ating pagpapakiramdam ukol sa pagkita, ang ating persepsyon sa isang katawan ay umaayon sa ating ideya na tayo ay may nakitang imahe ng katawan. Ang isip ay kinakailangang maging kaisa sa katawan dahil kung hindi, ang pag-iral ng gayong kaisipan bilang sensasyon ay hindi kayang bigyang-turing.

            Para naman kay Baruch Spinoza, ang pag-iral ng Diyos lamang ang kaisa-isang tunay na pag-iral. Ang reyalidad ay isang lamang diwa, ang mga aspetong “bumubuo” dito, tulad ng tao, ay katangian lamang ng reyalidad na ito.

            Ayon sa kanya, ang Diyos ay may walang-katapusan na katangian, kaya nga lamang, dalawa lamang ang may kakanyanan nating malaman, ekstensyon at isip. Maaari nating turingan ang Diyos kung ano ang hindi siya dahil hindi natin kayang lagumin ang kabuuan ng isang ganap na pagmemeron.

            Para sa kanya, ang reyalidad at ang ating pakiramdam ay nagkakataon kaya’t ang ating ideya ay umaayon sa kung ano ang katotohanan-bilang-pangyayari. Ang kaalaman bilang sanhi ay umaayon sa kaalaman ng bunga. Tulad nang pagsasabing kung bunga ni A si B ay kapwa na ding sinasabing kaya umiiral si B ay dahil kay A. Dala ito ng pagdepende ni B kay A. Samakatuwid, base sa rasyunal na pangangailangan, si B ay maisasairal lamang kung aayon sa pagkaangkla kay A. Halimbawa, ang anak (B) ay kinikilatis sa pamamagitan ng magulang (A). Walang pag-iral ang anak kung walang magulang.

            Tiyak na ikagagalit ito ng mga empirisista sa kadahilanang tinanggal ni Spinoza ang sanhi mula sa mundo at inangkla sa ating pagsasaisip. Ang pag-iral ng mundo ay umaayon sa ating pagsasa-isip ng mga malinaw at katangi-tanging ideya bilang pamantayan ng ating kaalaman. Wala nang mas hihigit pa sa premisong pinagmumulan ng pangangatwiran. Sa pagmamatuwid na ang isang katotohanang malinaw ay isang pagyao mula sa ideya tungo sa reyalidad ay sapat nang paraan na ang mundo ay umiiral bilang malinaw at representasyon ng ideya natin ukol dito.

            Ginamit ni Spinoza ang isang kaisipan ni Maimonides, na “aking naiintindihan na ang sanhi ng sarili kung saan ang hilagyo ay kinakailangang umiral at ang kalikasan ay di kayang pakiramdaman kung hindi umiiral.” Nagmula dito ang tatlong pagsasaisip ni Spinoza ukol sa diwa, moda at katangian.

            Ang diwa ay yaong nasa-sa-kanyang sarili at kinakayanang makilala ang kanyang sarili sa pamamagitan ng kanyang sarili. Para kay Spinoza, ang gayong bagay ay umiiral nang walang inaasahang pag-iiralan. Umiiral ang diwa dala ng pangangailangan. Ang moda sa kabilang dako ay umiiral na dumedepende sa pinag-iiralan nito. Wala itong independenteng pag-iral. Para sa kanya, sa kadahilanang wala tayong kapasidad na umiral ng mag-isa, dahil umiiral tayo sa pamamagitan ng Diyos, ay moda lamang tayo ng isang Banal-na-Diwa. Ang katangian naman ay ang bagay na isinasaisip ng kaisipan bilang hudyat ng hilagyo ng diwa.

            Ayon kay Spinoza, apat ang bahagdan ng pag-alam: ang opinyon ang pinakmababa sa kadahilanang pasyon ang umiiral dito; agham ang malinaw at katangi-tanging ideya na pumapaloob sa kaibahan sa mundo; ang pilosopikal, at; ang pagmamahal sa Diyos.

            Para naman sa isa pang palaisip, si Gottfried Leibniz, “ang ating pag-alam ay umalam nang may kabuoan; para saan pa ang pagiging malinaw at katangi-tangi?”

            Para sa kanya may sapat na identidad ang kabagayan kaya’t kanyang inihatid ang konsepto ng Prinsipyo ng Identidad. Sa ating pagkilala sa identidad na ito ay ikinakaiba natin ito mula sa iba pang mga pag-iral. Ang sapat na pag-alam sa isang bagay ay masasalamin sa ating pagkilatis sa dahilan ng pag-iral nito kaya’y hatid niya ang Prinsipyo ng Sapat na Dahilan. Ang lahat ng bagay na umiiral ay may dahilan sa pag-iral. Sa kabilang dako, ang mga dumidipendeng kabagayan ay walang kakayanang maghatid ng katotohanan dahil hindi natin kayang kilalanin ang hilagyo ng mga ito. Ang lahat ng bagay ay iniiralan ng isang pagmemerong labas sa dumidipende. At ang dahilan sa likod ng pag-iral ang perpeksyon ng ating pag-intindi sa diwa ng kabagayan.

            Ito ay isina-konsepto ni Leibniz bilang “monads.” Ang mga monads na ito ay sumasalamin bilang maliliit na mundo. Gumagalaw ang mga ito dala ng isang kaayusan na umiiral. Para maging isang indibidwal, kinakailangang maging kaisa nito ang kanyang sarili. Ang mga monads na ito ay repleksyon ng iba.

            Ang perspsyon ng mga monad na ito ay representasyon ng mga komplikadong materyal o kung ano yaong panlabas ng isang payak na bagay. Para kay Leibniz, mayroong isang monad na pamantayan ng lahat. Ang pagkakasunod-sunod ng mga persepsyon dito ay ginagabayan ng isang pagkilatis tungo sa isang kapupuntahan. Tulad ng ating pag-alam, inaayunan tayo nito tungo sa isang kapupuntahan, telos.

            Ang ating karanasan ay nakaangkla sa atinmg kamalayan, tulad ng mga monads, dahil ang kamalayan nila ay kamalayan ng kanilang sarili tungo sa pag-alam sa ibang labas sa mundo nila. Ang monad bilang representasyon ng mundo ay kumikilatis, sa kabilang dako, ang monod bilang isang indibidwal ay kumikilala sa sarili nito bilang isa ay apetitibo. Spiritwal ang mga monad, nagbibigay-daan upang magmunimuni. Nakaangkla sa galaw na ito ang ating paghuhusga.

            Sa kabilang dako, para kay John Locke, ang pangangatwiran ang pinakahuling tagahusga at gabay sa lahat ng bagay. Limitado ang ating pag-intindi sa kabagayan at nagmimistulang kakulangan lamang ang ating mga nalalaman. Aniya, kinakailangang may pag-iingat at sinseridad ang ating paggamit sa ating pangangatwiran, kung gayon, ating malalaman at paniniwalaan ang nararapat, na umaayon sa kapwa kinaalamanan ng ibang tao may sinseridad at pag-iingat sa parehong pag-alam.

            Para kay Locke, ang isip ng tao ay isang tabula rasa, isang pahinang walang kalaman-laman dahil hindi naman daw kasabay pumasok ng sangkatauhan ang kaalaman sa kasaysayan. Para mapunan ang kaalaman nito ay kinakailangang mapunan sa pamamagitan ng karanasan. Para sa kanya, may kakayahan ang taong maka-alam.

            May dalawang pinagmumulan ang kamalayan ayon kay Locke: ang sensasyon kung saan ating nadadama ang mga panlabas na obheto, at; pagmumunimuni, kung saan ating kinikilatis ang pagkilos ng ating kaisipan. Para sa kanya, ang mga payak na ideya ay iisang kaanyuan lamang, “atomos ng kamalayan” ang tawag niya dito. May apat na uri ang payak na ideya: payak na pakiramdam ukol sa naramdaman; payak na intindi ukol sa pagkilos ng ating isipan; mga kalidad na nadidiskubre sa pamamagitan ng higit sa isang pakiramdam tulad ng ekstensyon, pigura, galaw at pamamahinga, at; mga ideyang mula sa sensasyon at pagmumunimuni. Ang salimuot na mga ideya naman ay binubuo ng iba’t ibang bahagi ng mga payak na ideya na tinuturingan sa tatlong pamamaraan: diwa, na nahahati sa payak at kolektibo; moda, at; relasyon.

            May kaugnayan ang mga ideyang ito ukol sa pangunahing kalidad at sekundaryang kalidad. Ang nauna ay ang ating persepsyon ukol sa ekstensyon at panglabas na pagdalumat sa isang bagay. Halimbawa, kapag ako ay nakakita ng mansanas, alam kong mansanas iyon at akin agad kinakansela na may posibilidad iyong maging atis, mangga atbp. Sa kabilang dako, ang sekundaryang kalidad ay ang ating suhektibong intindi ukol sa isang bagay. Ang halimbawa ng mansanas, akin nang napatunayan na mansanas nga iyon, akin itong kinuha at kinagatan. Para sa akin ay manamis-namis ito ngunit tinikman din ito ng aking anak, at para sa kanya ay matabang ito. Aming kinagatan ang parehong mansanas, ngunit kaiba ang aming pagdalumat dito. Iyan yaong sekundaryang kalidad.

            Para kay Locke, mayroon tayong tatlong grado ng pag-alam: ang intuwitibong kaalaman ukol sa ating pag-iral, kung saan ating iniiintindi na umiiral tayo dahil tayo ay nakararamdam; ang deduktibo-demonstratibong pagdalumat sa pag-iral ng Diyos, sa kadahilanang kung siya ang ating pinagmulan, kapwa siya umiiral, at; ang ating kaalamang-pakiramdam ukol sa pag-iral ng iba, kung saan ating binibigyang-turing ang kanilang pag-iral sa ngayon-dito at hindi ang pangnakaraan o ang panghinaharap.

            Sadyang hayagan na ang pag-intindi ni Locke sa kaalaman ay nakaangkla sa ating pakiramdam na daluyan ng kaalaman. Ngunit ang sumunod na palaisip sa kanya ay nagmistulang sumobra naman.

            Pinaniniwalaan ni George Berkeley na “atin lamang nalalaman kung ano yaong tumimo sa ating pakiramdam at kung ano yaong naaalala ng ating kamalayan, nang di kabilang ang pagkilos ng ating kaisipan. Ang kung anong ay yaong representasyon ng ating pakiramdam. Upang magmeron ang isang bagay, kailangang ito ay napakiramdaman, esse is percipi. Dalawang problema ang nag-ugat sa panuntunang ito: una, lahat ng karanasan ay konkreto at isinaisip mula sa pakiramdam, at; ikalawa, ang bawat elemento ng konkretong karanasan na iyon ay kinakailangang masustento ng umaalam.

            Ang sagot ni Berkeley dito ay, “kapag ating isinasaisip ang mga abstraktong ideya ating isinasaisip agad ang isang konfretong imahe; sabihan mo akong mag-isip ng isang tatsulok, hindi papasok sa aking kaisipan ang isang parisukat o isang parihaba, bagkus ang papasok sa aking kaisipan ay ang iab’t ibang uri ng tatsulok, rombus, ekwilateral, isoseles…; ikalawa, may mga bagay na ating naisasaisip na puwedeng paghiwalayin ngunit sa katotohanan ay hindi pupuwede, tulad ng pag-galaw sa paggalaw, o kulay ng isang bagay. Dito ay ating nahihinuha ang pinroblema ni Aristoteles noon.

            Kung ano yaong napapakiramdaman ay totoo at kung ano yaong umiiral ay iyon ang may kapasidad na mapakiramdaman. Bilang sagot sa katanungan na “umiiral lang ba ang mga bagay kapag napakiramdaman?” Kanyang sinagot na ang kabagayan ay umiiral sa isip bilang ideya. Umiiral ang kabagayan ng labas sa kaisipan ng tao at pakiramdam sa kadahilanang di naman kayang limitahan ng tao ang kanilang nais isa-ideya. Sa gayong kadahilanan, maaaring ang nagpapairal sa mga bagay na ito ay ang isang katauhang pumapakiramdam dito, ang Diyos na pumapakiramdam sa lahat. Kapag hindi tayo naisaisip ng Diyos, titigil tayo sa pag-iral.

            Ang sistemang-pilosopikal ni Berkeley ay tinananggalan ng kapasidad ang taong magkaroon ng posibilidad upang malaman ang pag-iral ng isang panlabas na mundo.

            Ayon naman kay David Hume, malaki ang pagkakaiba ng pakiramdam, yaong init, lamig, atbp. sa pagsasaalaala ng pakiramdam na ito. Kayanin man ng kaisipan na gayahin ang gayong mga pkiramdam, hindi pa din nito kakayaning isaayon ang tunay na naramdaman.

            May dalawang uri ang persepsyon ng kaisipan: yaong ideya, na umaayon sa kakarampot na puwersa at kabuhay at; yaong nauukol sa impresyon na tipikal na mga buhay na persepsyon sa tuwing tayo’y nakakarinig, nakakikita, nakararamdam, nagmamahal, nagagalit, may ginugusto o may isinasa-kaloob. May mga kaalaman tayong binibigyang-asosasyon lamang natin dahil kapwa natin nararamdaman at nalalaman ang gayong bagay kaya’t ating isinasaisip na ito ay umiiral. Halimbawa, kapag ako ay nag-isip ng isang mabait na aso, pumapasok sa aking kaisipan ang ideya ukol sa mabait at ideya ukol sa aso. Aking ikinokonekta ang gayong kaisipan upang magkaroon ng ideya ukol sa isang mabait na aso.

            Ang lahat ng ating ideya ay payak na persepsyon ng kopya ng ating impresyon. Dalawang kaisipan ang pumapasok sa pagsasaisip nito: una, kapag ating isinasaisip ang mga ideya sa ating kaisipan, ating nahihinuha na mas payak na ang mga ito kaysa sa ating napakiramdaman ukol dito sa persepsyon o sentimento, at; ikalawa, kapag ang isang instrumento-sa-pakiramdam ay may depekto o kakulangan, tulad ng pagiging bulag o bingi, hindi sila makabubuo ng konseptong “kulay” o “tunog.” Ang mga ideyang nasasakanila ay yaon lamang pinapayagan ng naiwan sa kanilang persepsyon. Kung ating bibigyan ng pagkakataon na sila’y mabiyayaang makakita o makadinig, may mga panibagong ideyang mag-uugat mula sa kanilang panibagong persepsyon.

            Di sinang-ayunan ni Hume ang konspeto ng “pagsasanhi.” Dahil para sa kanya di kakayanan ng pangangatwiran na ipakita ang koneksyon ng isang obheto sa isa pa, kahit na sa karanasan, at ang obserbasyon ng kanilang pagkakatugma sa mga nakaraang pagkakataon. Kapag nagkakaroon tayo ng paggalaw mula sa impresyon tungo sa paniniwala sa isa, hindi ito ginagabayan ng pangangatwiran, bagkus ay bunga ng prinsipyong nag-uugnay sa mga obhetong ito sa imahinasyon. Ang kaalamang may-kinalaman-sa-katotohanan ay imposible sa kadahilanang kanyang di binigyang kunsiderasyon ang mga prinsipyo ng agham na umaayon sa premisong ang isang pangyayari ay sanhi ng isa pang sususnod na pangyayari at aayunan magpalagian. Sa kabilang dako, ang mga relasyon ng mga ideya ay may posibilidad tulad ng mga numero sa matematika.

            Sa kahulihulihan, pinahindian din ni Hume ang pag-iral ng indibidwal na sarili sa kadahilanang walang palagiang persepsyon ang tao ukol sa kanyang sarili bilang kaibang entidad, walang iba sila kundi mga “pinagsama-samang koleksyon ng persepsyon.”

            Isa na namang makabagong palaisip ang lumagom sa kinasangkapan ng mga palaisip ng modernong panahon: si Immanuel Kant.

            Ang pilosopiya ni Kant ay kadalasang tinatawg na pilsopiyang kritikal. Kanyang hinati ang ating moda ng pag-iisip sa sintetik, yaong base sa karanasan at analitik, yaong nakaangkla sa kaisipan. Ang isang analitik na proposisyon ay isang testamentong ang panaguri ay nasasa-simuno. Tulad nang sa halimbawang, “Ang batang negro ay negro.” Ang katotohanan ng gayong proposisyon ay maliwanag sa kadahilanang ang katotohanan ng ganitong proposisyon ay nadidiskubre mula sa pagsusuri sa konseptong pumapaloob dito. Ang mga proposisyong sintetik naman ay yaong di kayang maabot sa pamamagitan ng purong pagsusuri tulad ng sa halimbawang “Ang bata ay negro.” Lahat ng proposisyong nakaangkla sa karanasan ay sintetik.

            Ayon kay Kant, pupuwedeng hatiin ang mga proposisyon sa dalawa: a posteriori o yaong sa karanasan at a priori yaong sa kaisipan. Ang mga proposisyong a posteriori ay nakaangkla sa karanasan, at ang a priori naman ay may sarilinang katotohanan at hindi base sa pakiramdam. Halimbawa, ang a posteriori na proposisyon ay yaong “Ang bata ay negro” at ang a priori naman ay yaong “Ang dalawa, samahan pa ng dalawa ay apat.” Ayon sa gawang aklat ni Kant na Puna sa Ganap na Pangangatwiran, may posibilidad ang isang sintetikong a priori na husgahan. Ito ay kilala sa pilosopiya bilang transendentalismo. Ayon kay Kant ang obheto ng mundong-materyal ay may kapasidad na malaman, sa puntodebista ng pangangatwiran, ito ang kinakasangkapan mula saan nabubuo ang sensasyon. Ang mga obheto ng kanilang sarili ay walang pag-iral at ang pag-iral ng espasyo at oras ay umiiral sa kaisipan lamang bilang intuwisyon kung saan nahuhusgahan at nasusukat ang persepsypon.

            Para kay Kant, may mga umiiral ding mga a priori na konsepto bilang mga kategorya. Hinati niya ito sa apat: yaong nauukol sa kabuuan tulad ng kabuuan, karamihan at pagkakaisa; yaong ukol sa kalidad tulad ng negasyon, reyalidad at limitasyon; yaong nauukol sa relasyon tulad nang sa diwa-at-aksidente, sanhi-at-bunga, at paggagantihan, at; yaong nauukol sa madalidad tulad ng posibilidad, pag-iral at pangangailangan. Nagagamit ang mga konseptong ito sa paghuhusga tungkol sa karanasan at persepsyon ngunit hindi maaari sa mga ideyang abstrakto tulad ng kalayaan-at-pag-iral nang di tumutungo sa di kaparehuhan ng porma ng pares ng pagkakaibang proposisyon, o antinomiya, kung saan ang parehong pares ay pupuwedeng maging totoo.

            Ayon naman kay Georg Wilhelm Friedrich Hegel, ang reyalidad ay ang pag-usbong sa pamamagitan ng proseso ng lahat ng bagay na kanyang tinawag bilang Ganap-na-Espiritu. Para sa kanya ang layunin ng pilosopiya ay ang pagsusuri ukol sa pagbabago ng Ganap-na-Espiritung ito.

            Ukol sa istrukturang rasyunal ng Ganap, “kung ano ang rasyunal ay totoo at kung ano ang totoo ay rasyunal” tulad ng kay Parmenides. Ang Ganap ay tinuringan bilang Isip na patuloy na nagbabago. Ang gumagabay sa pagbabagong ito ay ang dayalektiko. Ang metodong-dayalektiko ay nagpapabago sa pamamagitan ng pagkakaiba-iba. Tulad nang kay Herakleitos. Ito ay sa pamamagitan ng konseptong tikha, laban-sa-tikha at paglalagom. Ang tikha ay yaong isang konkretong pangyayari tungo sa pagbabago. Sa konseptong ito din nakapaloob ang laban-sa-tikha na di umaayon sa galaw ng tikha. Sa pamamagitan ng paglalagom, ang katotohanang hatid ng tikha at ng laban-sa-tikha ay napag-iisa upang magbigay-turing sa isang panibagong kaisipan. Itong paglalagom na ito ang nagsisislbing panibagong tikha, tungo sa isa pang laban-sa-tikha at paglalgom. Naisasahayag sa pamamagitan nito ang pagababago ng prosesong intelektwal at makasaysayan. Ang pagbabagong ito ayon kay Hegel ay tumutungo sa isang kapupuntahan, telos.

            Ang reyalidad ayon sa kanya ay ang pagbabago ng Ganap sa prosesong-dayalektiko sa prosesong pagpapanibago sa sarili. Ang kilos ng Ganap na ito ay nasasalamin sa kalikasan bilang pormang materyal. Ang kaisipang limitado at kasaysayan ng sangkatauhan ay manipestasyon ng Ganap sa kamalayan. Sa aklat niyang Penomenolohiya ng Isip ipinahayag niya ang tatlong bahagdan ng manipestasyong ito, ang kamalayan, tungo sa kamalayang-pansarili, sa tamang pangangatwiran.

            Para kay Hegel, ang kakayahang malaman ng Ganap ang kanyang sarili ay bunga ng kakayahang maintindihan ng tao ang reyalidad o ang Ganap. Para bagang sinasalamin ng tao ang Ganap sa kanyang sarili.

            Tatlong bahagdan ang pag-intindi dito ayon kay Hegel: sining, relihiyon at pilosopiya. Sining sa kadahilanang nilalagom nito ang Ganap sa pamamagitan ng materyal na porma nito. Relihiyon sa kadahilanang ito ang sumisimbolo at nagbibigay-imahe sa Ganap. Para kay Hegel ay Kristiyanismo ang pinakamataas na relihiyon sa kadahilanang ang katotohanan ng Ganap ay naisatotoo sa simbolikal na inkarnasyon, o pagpapakatao ng Diyos. Ang pilosopiya sa kabilang dako ay mas mataas sa kadahilanang nahihinuha nito ang Ganap sa isip. Kapag naabot ang bahagdang ito, pupos na ang pansariling-kamalayan ng Ganap, at ang kawakasan ng paghahanap dahil narating na ang kapupuntahan. “Ang Diyos ay Diyos lamang kung kanya nang kilala ang kanyang sarili.”

            Dito nagwawakas ang matimtimang pagbabagong dala-dala ng modernong bahagdan ng pamimilosopiya sa larangang epistemolohikal. Kitang-kita ang mga konseptong pumaloob sa mga sinaunang palaisip: metodo, diwa, kaisipan at pagsasaisip. Patuloy na pag-alam ang dala ng disiplina ng pilosopiya, dahil sa gayong pamamalagay, mas importante ang katanungang bumabagabag kaysa sa mga kasagutang minadali upang manahimik sa isang tabi at mabuhay sa kalokohan ng pag-iisip.

            Ang katotohanan ay patuloy na liligawan at roromansahin ng mga palaisip, dahil ang katotohanan ay pihikan. Kakagat lamang siya sa iyo kung may kaalaman ka talagang mangilatis at maghanap.

Sanggunian

Gilson, Etienne at Thomas Langan. A History of Philosophy: Modern Philosophy: From Descartes             to Kant

Microsoft Encarta Reference Library 2005

Sapno, Eduard J. Q. An Essay on Modern Philosophy: Descartes and Kant (Di-nailimbag na Gawa,         San Carlos Seminary)

-------------------------. Modern Period: Epistemological Dialogues, An Overview (Di-nailimbag na    Gawa, San Beda College)

4 Yugto

Ukol sa Pilosopiya ng Kontemporaryong

Panahon

Ika’y tumitingala kung ika’y nagnanasa sa papuri, at kayo’y aking tinitingnan mula sa itaas dahil ako’y pinapupurihan.

            Sino sa inyo ang kapwa makatatawa at pinapupurihan? Siyang umaakyat tungo sa pinakamatataas na kabunduka’y tinatawanan ang lahat ng malulungkot na dula at katotohanan.

Friedrich Nietzsche, At Gayon ang Winika ni Zarathustra

Ang Kalooban at ang Pag-iral ng Kapangyarihan

Tipikal na sa katauhan ng tao na isapilit ang kabagayan na aayon sa kanyang kakintalan at kamalayan. Tila baga, hindi nabubuhay ang tao nang walang pinasusubalingang pag-uyam sa katotohanang kanyang ginagalawan. Ang kayabangan ng tao ang nagbibigay-pasimula sa katusuhang ito, at sa kanyang pagnanais na lipulin ang kabagayan para sa kanya, tila kanya na ding naisakatuparan ang isang bagay na hindi niya inaasahan, damay siya sa katusuhan niya’t maski ang kanyang sarili’y kanya nang naloko. Noong sinaunang kaGriyegohan, kinilatis ng mga palaisip ang katotohanan ng mundo at ang pagkilos nito sa ating kaalaman, kung papaanong ipinalalabas ng mundo ang reyalidad sa kamalayan ng tao. Sa panahong-medyibal, inihayag ng nakararaming teologo-pilosopo ang patagong pagkilos ng Diyos sa ating patuloy na paghahanap. Sa modernong panahon, sinikap kutyain ng mga palaisip ang pilosopiyang umiiral upang sa pasimula’y muling simulan at ilagak sa isang matibay na pundasyon ang pilosopiya. Sa pag-aaral ng mananaliksik, kanyang bibigyang-turing, ukol sa kontemporaryong panahon, ang tatlong palaisip: si Arthur Schopenhauer, Friedrich Wilhelm Nietzsche, at Ludwig Wittgenstein. Tunay, gasgas na si Nietzsche dahil karamihan sa mangangaral ng pilosopiya ay sadyang kinagustuhan si Nietzsche ngunit sa kanilang pagkagusto, nagsilbing kabulagan ito sa kanila upang tunay na turingan ang pilosopiya niya. Sa kabilang dako, si Schopenhauer ay kilala sa kanyang pesimistikong pilosopiya at, sadyang sa di-inaasahang pagkakataon, taon bago nakilala ng mananaliksik ang palaisip na ito, tila baga nagkakapareho ang kanilang pananaw. At sa panghuli, si Wittgenstein ay isang palaisip na kilala ng mananaliksik ngunit hindi siya tunay na nagkaroon ng pagkakataong kilatisin ang pilosopiya nito kaya’t sa pagkakataong ito’y kanyang kinuha ang oportunidad. Ayon nga kay Padre Roque Ferriols, SJ: “[M]agmasid, tingnan ang paligid. Madaming pagkakataon ng pagmemeron. Sisirin ang katunayan ng pagmemeron!”

            Si Arthur Schopenhauer ay kilala bilang isang pilosopo ng pesimismo. Kilala din siya bilang katunggali ni Hegel, tungo kanino’y madami siyang nasambit na kabagayan laban sa kanya.

            Dalawang pilosopo lamang ang nirerespeto ni Schopenhauer, si Platon at Kant. Iisa lamang talaga ang aklat na nailimbag ni Schopenhauer, Ang Mundo Bilang Kalooban at Ideya. Para sa kanya, walang kakayanan ang taong makaalam sa ganap na katotohanan, kung saan ang kaya lamanh nating malaman ay yaong dumadaan sa lukob ng kalawakan at panahon sa pamamagitan ng kategorya ng pag-intindi, tulad nang kay Kant.

            Kanyang isinulat: “[A]ng mundo ay ang aking ideya: - ito ay isang katotohanang kumakatawan sa lahat ng bagay na nabubuhay at nakaaalam, kahit na tao lamang ang nakahahatid nito sa pagmumuni at abstraktong kamalayan. Kung kanya itong nagawang talaga kanya nang narating ang rurok ng pilosopikal-na-karunungan. Nagiging malinaw sa kanya ang na ang kanyang alam ay hindi ang araw at ang mundo bagkus ay ang matang nakakakikita sa araw at ang kamay na nakadadama sa mundo; na ang mundong pumapaloob sa kanya ay naroon lamang bilang ideya.”

            Tulad nang kay Kant na, “dalawang bagay lamang ang pumupuno sa kaisipan ng makabagong paghanga at pagtingala…ang ma-talang kalangitan sa itaas at ang batas-moral sa kalooban,” umaayonsi Schopenhauer dito ngunit kaiba angf kanyang mga halimbawa kay Kant. Ayon sa kanya, bakit ba ang tao, kapag nalamang namatayan ang isang kakilala, ang unang gagawin niya’y ngingisi? Subalit ang aktong ito’y kinakailangang pigilan. O kung bakit ang isang mayamang negosyanteng nagtrabaho ng buong sikap at narating at naatim ang tagumpay, yaman at kapangyarihan, ay mas gugustuhing pang isakripisyo ang kanyang kayamanan para sa pansamantalang sekswal na kaligayahan kasama ang isang ilehitimong babae? Ang kaisipang ito ay naghatid ng isang pesimistikong mukha sa pilosopiya ni Schopenhauer at sadyang nagmistula ito bilang “katotohanan” sa sistema niya. Kung kay Kant, sa likod ng penomena ay noumena, makikita ang Diyos, immortalidad at hustisya, kay Schopenhauer ay isang kawalang-kahulugang kaisipang “kalooban.” Ang kaloobang ito ang bumubuo at sumisira sa kadahilanang nais lamang nito ang higit. Higit nang kahit na ano basta’t alam nitong nais nito ang lalo pa.

            Para sa kanya, ang higit na ito ay nagnanais ukol sa pagtatalik, at dahas hindi lamang sa kalikasan bagkus ay sa katauhan din. Ang ating kilos, alam man natin o hindi, ay umaayon sa konspetong pagbuo at pagsira. Ang lahat ng nasa mundo-penomenal ay manipestasyon ng kalooban na ito.

            Lahat ng bagay kahit na isa-kalooban ay hindi nagaganap dahil walang pag-asa. Sa kadahilanang ito ang katotohanan, ang katotohanang pesimistiko ang mundo.

            Ngunit para sa kanya ay may solusyon: musika. Ngunit hindi lamang basta musika, bagkus ay yaong musikang walang-salita at walang-imaheng-suhestiyon, ang Baroque. Ito ang tinuringan bilang Nirvana ni Schopenhauer, yaong pagtakas mula sa mundo tungo sa purong porma, bilang isang pag-aklas sa kalooban, at paglampas dito.

            Ngunit, ayon kay Nietzsche, ang Baroque ay ang pinaka-senswal na musika na umaayon sa kagustuhan. Hindi ba’t ang kagustuhan ay manipestasyon pa din ng kalooban?  

            Kung nais mong makakilala ng isang palaisip na ang kayabangan ay di matutumbasan ng kahit na sino, titingala ka’t mapapaluhod kay Friedrich Wilhelm Nietzsche. Siya ay isa sa mga palaisip na tunay na tumaliwas mula sa kinagisnang kamalayan at tumungo sa pamimilosopiya ng di umaangkla sa kamalayang-umiiral. Kaya nga lamang, kung may Edgar Allan Poe ang literatura, ang pilosopiya naman ay may Nietzsche.

            Para kay Nietzsche, kailangang malamapasan ng tao ang kanyang katauhan sa kadahilanang ang katauhang ito ang pumipigil sa kanyang paglago. Ayon nga sa kanya: “ang tao ay tumungo paalis sa pagiging uod, ngunit sa ngayon ang katuturan ng kanyang pagkatao ay uod pa din ang laman; noo’y mga bakulaw kayo ngunit ang tao’y mas bakulaw pa sa mga bakulaw.”

            Para sa kanya, sa panahon ng pag-alam, walang ibang nilikha ang katauhan kundi kamalian na ang karamiha’y upang pag-ibayuhin ang katauhan. Minamana nila ang kamalayang ito at nagmistulang payak na at kinabagayan na ng tao sa kanyang paglago. Tulad nga ng nakararaming katauhan, di nasusukat ang lakas ng isang kaalaman sa pamamagitan ng grado ng katotohanan nito, bagkus ay ang kalumaan at kontribusyon nito sa buhay-kondisyon. Sabi niya, ang pag-aalangan ay kabaliwan. Ating makikita na sinusukat ang katotohanan sa pamamagitan ng pagkakaangkla nito sa kabuhayan ng tao. Dahil nga sa ito ang kaalamang kinagisnan ng tao, ito ang nagmimistulang proteksiyon natin mula sa “ibang-katotohanan.”

            Kanya nga lamang naitanong: “sa anong layo mabubuhay ang katotohanan sa pamamagitan ng pagkakaangkla? – yaon ang katanungan, yaon ang pinageeksperimentuhan.” Kung ating susuriin, sa katunayan, ang tao ay nabubuhay sa katotohanan na kanyang kinagisnan, iba’t ibang oryentasyon, at pamamaraan ng pag-alam. Ating tawagin ito bilang “tradisyon.” Ang tradisyong mga ito ang  nagiging pamantayan ng ating patuloy na pag-alam na sa katunayan ay nagkakaroon ng suliraning tumanggap ng korupsyon. Ating sabihin at tukuyin na yaong katotohanang tinanggap noong sinauna, ay di na kapareho ng katotohanang ating tinuturingan sa ngayon, sumailalim na ito sa pagbabago, nararapat man o hindi.

            Nabubuhay ang tao sa tradisyong ito, at tila baga wala na siyang sapat na pamamaraang takasan ang katotohanang ito. Ngunit may pamamaraan: ang tukuyin ang kabaligtaran ng kabagayan, tulad nang sa mga taga-Eleatika. Ayon nga kay Nietzsche: “[A]ng pinakamaling paghuhusga ay sa atin hindi isang pagtaliwas sa paghuhusgang ito […] Ang katanungan ay kung hanggang saan ito buhay-nagpapakalayo, buhay-nangangalaga, uri-nagsasanggalang, at minsa’y uri-nagpapakabuo; at ang ating paunang pagkiling ay ang panigan ang pinakamaling paghuhusga (kung saan nabibilang ang sintetik a priori na paghuhusga) sa kadahilanang hindi natin ito maisasantabi, kahit na ito ay walang katotohanan sa lohika, walang pamantayan sa reyalidad ng nabuong mundo ng di-kondisyunal at pagkilala-sa-sarili, nang walang pag-uyam sa mundo sa pamamagitan ng numero, di mabubuhay ang sangkatauhan – na ang di pag-ayon sa mga maling paghuhusga ay kapareho ng pagtaliwas sa buhay, pagkakaila sa buhay.”

            Tulad ng pag-alam, ayon sa kanya, nais nating kilatisin ang pag-alam sa kadahilanang ayaw natin ng may gumugulo sa ating kaisipan. “Hindi ba’t,” tanong niya “takot ang sumasanggalang sa atin upang umalam? Hindi ba’t ang pagsiya ng tao-ng-kaalaman ay di ayon sa pagsisiya sa kasiguruhang muling natamo?”

            Tunay na bibigyang interes natin ang takot bilang pagsupil sa kabagayang ating hindi nalalaman. Tulad ng kanyang pasimula, hatid ni Nietzsche na nabubuhay tayo sa tradisyon na ating kinamulatan, ito ang nagiging proteksiyon natin, hangganan at pamantayan. Kumikilos ang kaalaman ng tao dahil alam natin ang pinagmulan nito at komportable tayo dito. Sa kabilang dako, may takot tayong nadadama ukol sa kabagayang wala tayong kaalaman. Takot tayo dahil inuuyam tayo ng isang bagay na wala tayong ideya. Nakararamdam tayo ng  pagkagulo at kaguluhan ng kamalayan. Nagdadalawang-isip tayo at pilit nating ginugusto na alamin ang nauukol sa katotohanang ito upang mawala ang ating pagkakagulo. Ngunit, hindi ba ito ang bumubuhay sa mga palaisip? Ang katotohanan na sana’y ginugulo at inuuyam tayo ng kaalaman at sitwasyon? Tulad ng sabi ni Ferriols, “nililigawan ang kaalaman.” At sa ating panliligaw na ito, unti-unting nagpapakita ang katotohanan, aletheia ni Heidegger.

            Si Nietzsche din ang nagsakonsepto ng “perspektibismo.” Bilang isang pilolohista, isang mangangaral ng wika, ayon sa kanya ang Bibliya, Veda, Upanishad ay di mga saling-direkta mula sa iisang basehan. Bagkus, ito ay mula sa napakaraming labing pinagtagpi-tagpi. Walang tekstong orihinal. Kanya ngang sinambit dati: “ang bawat tagasalin ay traydor.”

            Sa kabilang dako, ayon sa kanya, walang purong pagmemeron o orihinal na datos. “Mayroon lamang pagbabago at kaguluhan kung saan ating isinasapilit ang ating kagustuhan.” Wala talagang pag-alam, ang lahat ng pag-alam ay pagbuo, at ang lahat ng pagbuo ay pagsisinungaling. Dalawang uri ang pagsisinungaling na ito: “pagsisinungaling na ukol sa pinagsisinungalingan at pag-sisinungaling-ukol-sa-sarili na umaayon sa kasinungalingan sa loob ng isang tradisyong-ganap.” Para sa kanya, upang matugunan ito, kinakailangang magsinungaling nang-may-pagka-malikhain sa pamamagitan ng isang kalooban-sa-kapangyarihan, kung saan ating tinutupi ang reyalidad sa pamamagitan ng ating kalikhaan. Ayon kay Nietzsche, ang kaloobang ito ay “pagkagusto sa kalayaan.”

            Ito ang konseptong ating tuturingan bilang “kayabangan.” Ang ating mismong akto ng pagsasalita ay kumikilos tungo sa kaloobang ito. Hinahanapan nating ng lagom ang pagkakaiba-iba at sa pamamagitan nito ay ating pinatotohanan ang ating pagsisinungaling. Ngunit ang pagsisinungaling na ito ay ang sanhi ng ating pagkamalikhain dahil minumungkahi nito ang ating kalooban-sa-kapangyarihan.

            Sa kabilang dako, para kay Nietzsche hindi lahat ng interpretasyon ay pantay-pantay, bagkus “yaong interpretasyon lamang na umaayon sa buhay ang katanggap-tanggap. Ang lahat ng iba dito ay may-sa-kawalan at umaayon sa kamatayan.” Kung tutuusin, dahil sa nabubuhay tayo sa pag-ayon sa kabaligtaran, hindi ba’t parang tinaliwas na din ni Nietzsche ang kanyang sarili?

            Upang marating ang kaayunan ng “kasiyahan ng kalooban-sa-kapangyarihan” kinakailangan nating malamapasan ang pamantayan ng lipunan. “Kaya’t aking tinuturo sa inyo ang Übermensch!” Ang Übermensch ang personalidad ng paglampas sa kumbensyunal na kaisipan at kamalayan ng tao. Hayag ng Übermensch ang kamatayan ng Diyos at ang ganap-na-ulit-pangyayari. Ang kamatayan ng Diyos dito ay hindi yaong Diyos ng relihiyon, bagkus ay ang mga pamantayang ating Dini-diyos: “awtoridad na pulitikal, pangkasaysayan, relihiyoso, moral at tekstwal” ayon kay Palmer.

            Sa kabilang dako, ang ganap-na-ulit-pangyayari ay sumasalamin sa makapailalim na suhektibidad kung saan isinasailalim ang pagmememron at pagsasaisip.

            Isa si Nietzsche sa bumago sa mukha ng pilosopiya, at katunayan, iilan lamang ang di aayon kay Nietzsche dahil dinala niya ang pilosopiya bilang kabuhayan ukol sa katunayan ng paggising sa katotohanan.

            Matapos ang kahabaan ng pagkakataon, may bagong tradisyong uusbong mula sa Vienna, Austria, dala ng isang palaisip na may kahusayan sa matematika. Tatawagin ang kanilang grupo bilang “Kalipunan-ng-mga-taga-Vienna.” Ang sistema’y makikilala bilang tradisyong-analitiko o sistemang lohiko-positibismo; ang nabibilang, si Ludwig Wittgenstein.

            Noong 1921, nailimbag sa pamamagitan ni Bertrand Russell ang aklat na Tractatus Logico-Philosopicus ni Wittgenstein. Kakatwa, sa kadahilanang  sa paunang salita nito ay nakasaad na: “[T]inatalakay ng aklat na ito ang suliranin ng pilosopiya, at ipinakikita nito, sa aking paniniwala, na ang dahilan ng suliraning ito ay ang ating maling pagdalumat sa lohika ng wika. Ang kabuoan ng aklat na ito’y malalagom sa pamamagitan ng pagwiwikang: kung ano ang ating kayang sabihin ay masasabi nang may kalinawan, at yaong hindi natin mapag-uusapan ay kailangang mailagay sa katahimikan […] Hindi ko ninanais na mahusgahan ang aking gawa katabi ang ambag ng ibang pilosopo. Sa katunayan, yaong nasusulat dito ay di kumakatawan sa bagong detalye, at ang dahilan kung bakit hindi ko ninais na bigyang-turing ang aking sungganian ay sa kadahilanang nais kong maturingan ito bilang pagsasa-kaiba sa akin kung ang aking pagsasa-isip ay pinangunahan na ng iba.” Kakatwa sa kadahilanang ang kanyang kaisipan ay nagnais na maging pasimula, nagnais na magbigay ng kasagutan ng di-inanaangkla ang sarili sa kamalayan ng iba. Kaiba kung baga.

            Para sa kanya: “[H]indi ibinibigay ng pilosopiya ang larawan ng reyalidad o ang pag-ayon at pagtaliwas sa siyentipikong pagsusuri; itinuturo ng pilosopiya ang porma-lohikal ng mga proposisyon, yaon ang kanyang esensiyal na tungkulin.”

            Ayon kay Kaufmann, dalawang konsepto ang binigyang turing ni Wittgenstein: una, na ang kahulugan-teorya-larawan, na umuukol na ang wika ay lumilikha ng ideya ukol sa pagkakaangkla nito sa mundo at trabaho ng palaisip na salain ang wikang ito upang mapagkilanlan ang ganap na wikang sasangguni sa mundo, at; ikalawa, ang konseptong ang kahulugan ng salita ay ang pagkakagamit nito sa wika, para sa kanya, ito ang tinatawag na kaisipan-ni-Wittgenstein-sa-huli, wala na’ng pagbuo sa isang ganap na wika, bagkus, hanap na niya ang nakapailalim na porma ng buhay sa pinasisimulan nating pangungusap, kilala ang konseptong ito bilang wika-teorya-laro.

            Ang dalawang grading ito sa kaisipan ni Wittgenstein ang sumasaloob sa kaisipan ng palisip na ito: pagsasa-ukol sa wika.                      

            Ang aklat niyang Tractatus Logico Philosophicus ay naglalaman ng pitong bahaging-propisyon-prinsipal at ilang propsisyong sumasailalim sa mga bahaging-proposisyon-prinsipal na mga ito. Nagsimula ang Tractatus sa proposisyong: “[A]ng mundo ay lahat at iyon ang kaso.” Sa pasimula, bahaginang sinangayunan ni Wittgenstein ang katotohanan ng galaw sa mundo. Hayag na ang katotohanan ng mundo ay makikita sa ka-totohanan nito at hindi sa kabagayan. Ang ka-totohanang ito ay istruktura ng wika na sumasalamin sa istruktura ng mundo.

            Para sa kanya, kung ating kayang malampasan ang ang kawalang-kahulugan, “ating makikita ang mundo sa katamaan nito.” Tulad nang sa Proposisyon 6.54: “[A]ng aking mga proposisyon ay nagsisilbing paglilinaw sa ganitong pamamaraan: kung sino ang nakaiintindi sa akin ay makikilala sa kalaunan na ito’y walang-kahulugan, na kapag kanya itong ginamit – bilang hagdan – upang umakyat at lampasan ang mga ito. (Kinakailangan niyang, sa pasimuno’y, sipain ang hagdan matapos niya itong gamitin.) Kailangan niyang lampasan ang mga proposisyong ito upang makilatis ang mundo sa tamang pamamaraan.”

            Tulad nang kay Nietzsche, kailangang malampasan ang kung ano ang mayroon. Ngunit mayroon nga lamang pagkakaiba. Ayon kay Nietzscshe, kailangan maging tapat tayo sa mga maka-mundong bagay dahil dito tayo naka-ugat. Hindi importante ang bagay na may-sa-kalangitan o mga bagay na may-sa-ibang-mundo. Sa kabilang dako, kay Wittgenstein, ayon sa Proposiyon 6.432: “[K]ung papaano ang kabagayan sa mundo ay isang tanikalang nagsasaiba sa kung ano ang may kataasan. Hindi naghuhudyat ang Diyos sa loob ng mundo” at ang Proposisyon 6.4312: “…Ang solusyon sa hiwaga ng buhay sa kalawakan at panahon ay nasa labas ng kalawakan at panahon.”

            Para sa kanya, kung walang kakayanan ang sagot na maisa-wika, gayon din ang katanungan. Hindi umiiral ang panlilito. “Ang limitasyon ng aking wika ang limitasyon ng aking mundo.”

            Sa kabilang dako, tulad nang naisaad sa itaas, ang “kahulugan ng salita ay ang gamit nito.” Ito ang pasimula ng kaisipan-ni-Wittegenstein-sa-huli, at tunay puro pangalan lamang ang ating inaangkla sa isang bagay upang bigyan ito ng “pagkakakilanlan.” Ang pagsasaisip na ito ang kanyang kasagutan sa mga pagtatapos na inihatid sa kanyang Tractatus. Nailabas ang mga kasagutang ito bilang Pagsusuring-Pilosopikal.

            Sa aklat na ito, kanyang inihayag na ang wika ay isa lamang “laro.” Para sa kanya ang lahat ng bagay ay ginagabayan ng batas o may pamantayan, ang kahulugan ng isang bagay ay naaayon sa kanyang gamit sa pamantayang sinusunod. Tulad ng sa wika, may pamantayan din ito: gramatika, semantika, sintaktika at kontekstwal, ayon kay Palmer.

            Bilang paghahatid-linaw, ating nakikilala ang bagay dahil sa ating pagmumunimuni ukol sa epekto at gamit nito para sa atin. Isang halimbawa ang kanyang tinuringan. Tingnan ang martilyo, pupuwede siyang pangpukpok ng pako, pangdagan ng papel o sandata. Naisasa-konteksto natin ang bagay na ito depende sa tawag ng sitwasyon. Papaano kung hindi martilyo ang naging katawagan dito kundi pang-ipit, maiiba ba ang gamit nito? Posible, ngunit ang gamit nito ay umaayon pa din sa kinakapaloobang pamantayan.

            Para sa kanya ang “pilosopiya ay isang pakikipagtunggali laban sa pagkakabighani ng ating katalinuhan dahil sa wika.” Madalas kasi, masyado na tayong nakakaloob sa ating patuloy na maling pangingilatis sa kabagayan na minsa’y puro na lamang tayo nagwiwika na tunay namang walang nilalaman.

            Bilang pagkilatis, kanyang sinambit: “[A]ng aking layunin sa pilosopiya ay ang ipakita sa langaw ang daan palabas sa boteng kanyang kinakukulungan. Hindi kinakailangan ng pilosopiyang makialam sa aktwal na gamit ng wika; sa kadahilanang sa katapusan ay may kakanyahan lamang itong bigyan ito ng deskripsyon. Dahil hindi naman nito kakayahang bigyan ito ng pundasyon. Iniiwanan lamang nito ang kabagayan ng kung ano talaga ito.”

            Kinikilatis ng pilosopiya ang likot ng pakiwari, sa katunayan, ito palagi ang naging pasimula ng palaisip, ang mang-uyam.

            Tunay, ang paglalakbay ng isang palaisip ay sumasangguni sa suliranin at ang pagsubok na bigyang-solusyon ang mga bagay na gumugulo. Ngunit hindi ba isang mas angkop na pagtitibay ang pagsasa-problema ng kabagayan, yaon bang ating sinusubaybayan ang kurot ng kaalaman at kilatis ng pag-alam? Hindi kailangang matakot sa katotohanan, nililigawan ang katotohanan, at kung tunay ang iyong pagnanasa, handa kang magulumihanan, handa kang makipagbuno at makipagtuos sa iyong sariling kalooban upang hanapin ang totoo’t nakapagpapalaya.

Sanggunian

Clive, Geoffrey. The Philosophy of Nietzsche

Que, Nemesio, SJ at Agustin Martin G. Enriquez. Pagdiriwang sa Meron: A Festival of Thought             Celebrating Fr. Roque J. Ferriols, SJ

Hollingdale, R. J. A Nietzsche Reader

Kaufmann, Walter at Forrest E. Baird. Contemporary Philosophy

Nietzsche, Friedrich. Thus Spake Zarathustra

Palmer, Donald. Looking at Philosophy: The Unbearable Heaviness of Philosophy Made Lighter

Sapno, Eduard J. Q. Of God’s Existence: A Study on Nietzsche and Pascal (Di-nailimbag na Gawa,         San Carlos Seminary)

Schopenhauer, Arthur. On the Fourfold Root of the Principle of Sufficient Reason

--------------------------. The World as Will and Idea

Wittgenstein, Ludwig. Notebooks 1914-1916

--------------------------. Philosophical Investigations

--------------------------. Tractatus Logico-Philosopicus 

5 Yugto

Isang Kaukulang Paglalagom

May mga nagsasabi na ang pilosopiya ay isang paglalakbay. Kaya’t ngayon: alsa balutan!

Roque Ferriols, SJ, Magpakatao: Ilang Babasahing Pilosopiko

Ang pilosopiya anila ay nanggigising: hoy, ika’y bumangon at iyong lunurin ang iyong sarili sa iba’t ibang paghuhudyat ng pagmemeron. Isang kalipunan ng kaisahan ang katunayan ng pagmemeron sapagkat ito’y sadyang nag-uudyok ng isang pagmumulat sa pag-iral.

            Ang kaukulang hudyat na ito ng kaisipan ay ang patuloy na pag-iral ng kung ano ang pagsasaisip ng isang katauhan sa pagsasakonsepto ng tunay na pag-alam. Sa payak na presentastyong itong tumalakay sa konseptong pag-alam at kaalaman, yaong nauukol sa epistemolohiya, kinasangkapan ang kaisipan ng layong iba’t ibang palaisip.

            Nariyan ang ilang-ilang mula sa sinaunang kaGriyegohan na gumamit sa pakikipagtalastasan ang konseptong “kosmolohikal,” na sa wikang Aleman ay yaong umaangkat sa konseptong Urstoff, na tila baga isang pagsisimula ng pilosopiya ng modernong panahon kung saan naging isang pagtalakay ang yaong nauukol sa katauhan ng tao.

            Sadyang nakakapagngitngit ng ngipin at nakapangingilo ng isipan ang iba’t ibang paningin nito sa pag-alam. Nariyan ang iyong kailangang tandaang konsepto na umiikot lamang sa pag-iral, layon-ng-pag-iral, pamamaraan-ng-pag-iral, kawawakasan-ng-pag-iral at pagdalumat-sa-kalipunan-ng-pinag-iralan. Tunay, payak lamang ang pilosopiya, paulit-ulit. Ngunit sa paulit-ulit na ito ay nasasalamin ang pagbabago ng pananaw at pakikipagtunggali sa di-kontekstwal na pagdalumat sa umiiral na kamalayan. Tulad ng kaisipan ni Feyerabend na isang pilosopo ng agham, “di-kinakailangang naka-angkla ang kaisipan sa kabagayang-nakaraan.”

            Kaya naging talastasan ang disiplina ng isang namimilosopo, dahil ito sa kanyang patuloy na paghahanap ng kasiguruhan, di dahil ito ay kinakailangan bagkus sa kadahilanang ito ang pag-intindi sa hudyat ng pagmemeron.

            Ang meron, nililigawan, niroromansa, tila baga ito ang katunayan ng pag-iral, ang patuloy na pagtanggap na mayroong nagmemeron, at ito yaong patuloy na nanggugulo sa ating pakiwari: ang katotohanan.

            Hoy! Gumising ka na at bumangon sa katotohanan, sa kamatayan ay tunay na kawakasan at kahabaan ng pamamahinga ang naghihintay! Huwag mong sayangin ang pagkakataong makilala ang meron. Ang pag-alam ay isang hamon, kung hanggang saan at hanggang papaano mo kayang alamin at mangilatis ang kasarilinan ng iyong pagkatao. Papaloob ang tungo ng pilosopiya, sa kasiguruhan, yayakapin ka nito ng buong-buo.